Önsözler’in Dipnotları
[1*] Köy topluluğu.
[2*] “Kanımca”, diye yazmıştım İngilizce çevirinin önsözünde, “Darwin’in teorisinin biyoloji için yaptığının aynısını tarih için yapacak olan bu düşüncelere, her ikimiz de, 1845 öncesinde, yavaş yavaş yaklaşmaktaydık. Buna doğru, bağımsız olarak, ne denli ilerlemiş olduğumu en iyi İngiltere’de İşçi Sınıfının Durumu başlıklı yapıtım gösterir. Ama, 1845 baharında, Brüksel’de Marx ile yeniden karşılaştığımda, kendisi bunları zaten oluşturmuştu ve, neredeyse burada belirttiğim kadar açık bir biçimde, bu düşünceleri önüme seriverdi.” [Engels’in 1890 Almanca baskıya notu.]
[3*] 1883 Almanca Baskıya Önsöz kastediliyor. -Ed.
[4*] Engels’in kaybolduğunu söylediği ve 1882 Rusça baskı için Marx’la beraber yazdıkları önsözün özgün Almancası sonradan bulunmuş ve Marksizm-Leninizm Enstitüsünün arşivine konulmuştur. 1882 Rusça Baskıya Önsöz olarak yayınlanmıştır -Ed.
[5*] Bkz: 1872 Almanca Baskıya Önsöz. -Ed.
[6*] Lassalle, kişi olarak, kendisini bize hep Marx’ın bir “öğretilisi” olarak tanıtmıştı ve, bu sıfatla, elbette Manifesto’nun zemini üzerinde kalmıştı. Lassalle’ın devlet kredileri ile desteklenen, üretici kooperatifleri isteminin ötesine geçmeyen ve tüm işçi sınıfını devlet desteğinden yana olanlar ile, öz-destekten yana olanlar diye bölen izleyicileri için durum çok farklıydı. [Engels’in notu.]
[7*] W. Bevan. -Ed.
[8*] Lehçe baskısında bu tümce atlanmıştır. -Ed.
Dipnotlar
[1*] Burjuvazi ile, modern kapitalistler sınıfın, toplumsal üretim araçlarının sahipleri ve ücretli emek kullananlar kastediliyor. Proletarya ile ise, kendilerine ait hiç bir üretim aracına sahip olmadıklarından, yaşamak için işgüçlerini satmak durumunda kalan modern ücretli emekçiler sınıfı. [Engels’in 1888 İngilizce baskıya notu.]
[2*] Yani yazılı tarih. 1847’de, toplumun tarih-öncesi, kaydedilmiş tarih-öncesinde varolmuş toplumsal örgütlenme henüz tamamıyla bilinmiyordu. O tarihten bu yana, Haxthausen, Rusya’da, ortak toprak mülkiyetini keşfetti. Maurer bunun, tarihte bütün Cermen ırklarının geldikleri toplumsal temel olduğunu tanıtladı, ve giderek köy topluluklarının [Almanca baskılarda “ortak toprak mülkiyetine dayanan köy topluluklarının” deniliyor. -ç.] Hindistan’dan İrlanda’ya kadar her yerde toplumun ilkel biçimi oldukları görüldü. Bu ilkel komünist toplumun iç örgütlenmesi tipik biçimiyle Morgan’in gens’in gerçek niteliğini ve aşiret ile olan ilişkisini ortaya koyan üstün keşfiyle açığa çıktı. Bu ilkel toplulukların dağılmalarıyla, toplumun ayrı ayrı ve nihayet uzlaşmaz karşıtlıktaki sınıflar olarak farklılaşması başlar. Bu dağılma sürecini Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staats, 2. baskı, Stuttgart 1886’da izlemeye çalıştım. [Engels’in 1888 İngilizce baskıya, ve -son tümce hariç- 1890 Almanca baskıya notu.]
[3*] Lonca ustası yani bir loncanın asal üyesi, bir loncanın başı değil, lonca içinde bir usta. [Engels’in 1888 İngilizce baskıya notu.]
[4*] 1848, 1872, 1883 ve 1890 Almanca baskılarda, “kalfaları, çırakları” yerine “kalfaları” (“Geseller”) deniliyor. -Ed.
[5*] Almanca baskılarda tümceciğin başlangıcı şöyle: “Sanayiin daha önceki feodal, ya da lonca örgütü”. -Ed.
[6*] Almanca baskılarda, burada ve daha ileride, “orta sınıf” yerine, “orta tabaka” (“Mittelstand”) deniliyor. -Ed.
[7*] Almanca baskılarda, burada ve daha ileride “modern” yerine, “büyük” deniliyor. -Ed.
[8*] “Bu sınıfın” sözcükleri, 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[9*] Almanca baskılarda “sınıf” yerine “tabaka” deniliyor. -Ed.
[10*] “Komün”, doğmakta olan, kentlilerin kendi feodal beylerinden ve efendilerinden “Üçüncü Katman” olarak yerel öz-yönetim ve siyasal haklarını elde etmezden önce bile Fransa’da aldıkları addı. Genel olarak söylemek gerekirse, burada, burjuvazinin iktisadi gelişimi için İngiltere, siyasal gelişimi için de Fransa tipik ülke olarak alınmıştır. [Engels’in 1888 İngilizce baskıya notu.]
Bu İtalya ve Fransa kentlilerinin kendi kentsel topluluklarına, feodal beylerinden ilk öz-yönetim haklarını satın almalarından ya da koparmalarından sonra verdikleri addı. [Engels’in 1890 Almanca baskıya notu.1
[11*] “Ortaçağ” “(İtalya ve Almanya’da olduğu gibi)”, “(Fransa’da olduğu gibi)” sözcükleri, 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[12*] Almanca baskılarda “yarı-feodallere” yerine “tabakalara” deniliyor. -Ed.
[13*] Almanca baskılarda, “üstünlüğü ele geçirdiği” yerine, “iktidara geldiği” deniliyor. -ç.
[14*] Almanca baskılar şunu da ekliyorlar: “üretimi geliştirecek yerde onu engellediler”. -Ed.
[15*] Almanca baskılarda “bir toplumsal salgın” deniliyor. -Ed.
[16*] 1848 Almanca baskılarda, “burjuva uygarlığının ve burjuva mülkiyet ilişkilerinin” deniliyor. -Ed.
[17*] Almanca baskılarda, “modern işçileri, proleterleri” deniliyor. -Ed.
[18*] Almanca baskılarda, “emek miktarı” deniliyor. -Ed.
[19*] 23 sayfalık 1848 Almanca baskıda, “kadınınki ve çocuğunki” deniliyor. -Ed.
[20*] Almanca baskılarda “eski orta tabakanın alt kesimleri” deniliyor. -Ed.
[21*] Almanca baskılarda, “ve genellikle emekli olmuş esnaflar” yerine “ve rantiyeler” deniliyor. -Ed.
[22*] Almanca baskılarda paragraf burada bitiyor ve bunu izleyen tümce ile yeni bir paragraf başlıyor.
[23*] Almanca baskılarda, “Saldırılarını yalnızca burjuva üretim koşullarına karşı yöneltmekle kalmazlar, bizzat üretim araçlarına karşı da yöneltirler” deniliyor. -Ed.
[24*] Bu sözcük 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[25*] Parantez içindeki sözcük, 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[26*] “Siyasal ve genel”, sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[27*] Almanca baskılarda, “aydınlanma ve ilerleme öğeleri” yerine “eğitim öğeleri” deniliyor. -Ed.
[28*] Almanca baskılarda, burada ve daha ileride “alt orta sınıf” ve “orta sınıf” yerine “orta tabakalar” deniliyor. -Ed.
[29*] Almanca baskılarda “tehlikeli sınıf, toplumsal tortu” yerine, “lümpen proletarya” deniliyor. -Ed.
[30*] Bu sözcük 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[31*] Almanca baskılarda, burada “servetin bireyler elinde birikmesi,” sözcükleri de yer alıyor. -Ed.
[32*] Almanca baskılarda “sekter” yerine “ayrı” deniliyor. -Ed.
[33*] “En ileri ve” sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[34*] Almanca baskılarda bu tümce şöyledir: “Bütün mülkiyet ilişkileri sürekli tarihsel ikâmelere, sürekli tarihsel değişmelere uğramışlardır.” -Ed.
[35*] Almanca baskılarda, “birinin bir başkası tarafından sömürülmesine” deniliyor. -Ed.
[36*] Almanca baskılarda, “küçük zanaatçı ve küçük köylü mülkiyetinden mi” yerine “küçük-burjuva, küçük köylü mülkiyetinden mi” deniliyor. -Ed.
[37*] “Birkaç kişi için” sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[38*] “Sermayeye” sözcüğü 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[39*] Almanca’da “burgerlichen Eigentümer”—”Burjuva mülk sahibinden”. -ç.
[40*] “ve olanaksızlaştırılmalıdır” sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[41*] Almanca baskılarda, burada ve daha ilerde “kültür” yerine “eğitim” (“Bildung”) deniliyor. -Ed.
[42*] Almanca baskılarda “kaldırma niyetimizi” yerine “kaldırmamızı” deniliyor. -Ed.
[43*] Almanca baskılarda bu tümcecik şöyledir: “içeriği sınıfınızın varlığının maddi koşulları tarafından belirlenen bir iradesinden…” -Ed.
[44*] Almanca baskılarda bu tümcecik şöyledir: “… bu bencil yanılgıyı, yokolmuş bütün egemen sınıflarla paylaşıyorsunuz.” -Ed.
[45*] 1848 tarihli Almanca baskılarda, “ulusun önder sınıfı” yerine “ulusal sınıf” deniliyor. -Ed.
[46*] Almanca baskılarda, paragraf burada bitiyor. -ç.
[47*] “Maddi” sözcüğü 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[48*] Almanca baskılarda “usçu düşünceler” yerine, “aydınlık düşünceler” deniliyor. -Ed.
[49*] Almanca baskılarda tümcenin başlangıcı şöyledir: “‘Kuşkusuz ki’, denecek, ‘dinsel, alilâki, felsefi, siyasal, hukuksal düşünceler vb…'”. -Ed.
[50*] Almanca baskılarda “ya da genel düşünceler” yerine, “bilinç biçimleri” deniliyor. -Ed.
[51*] “Eski toplum düzeriine daha başka saldırıları zorunlu kılan” sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[52*] Almanca baskılarda, burada “zoralımı” deniliyor. -Ed.
[53*] Almanca baskılarda yalnızca, “Ağır bir müterakki vergi” deniliyor. -Ed.
[54*] Almanca baskılarda, “haberleşme ve ulaşım araçlarının” yerine “tüm ulaşımın” deniliyor. -Ed.
[55*] 1848 tarihii baskılarda 9. madde şöyleydi: “Tarımın sanayi ile birleştirilmesi, kent ile kır arasındaki çelişkinin yavaş yavaş tasfiye edilmesi.” Daha sonraki Almanca baskılarda “çelişki” sözcüğünün yerine “ayrımlar” sözcüğü konmuştur. -Ed.
[56*] Almanca baskılarda “sinai” yerine “maddi” deniliyor. -Ed.
[57*] Almanca baskılarda “tüm ulusun geniş bir birliğinin” yerine “birleşmiş bireylerin” deniliyor. -Ed.
[58*] 1660-1689 İngiliz Restrasyonu değil, 1814-1830 Fransız Restorasyonu. [Engels’in 1888 İngilizce baskıya notu.]
[59*] Almanca baskılarda, tümcenin sonu şöyledir: “ve kulağına da azçok uğursuz kehanetler fısıldayarak aldı.” -Ed.
[60*] “Sanayi ağacından düşen” sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[61*] “Bu, esas olarak, toprak aristokrasisinin ve ağalarının malikânelerinin büyük bir kismını kendi hesaplarına kâhyalarına işlettirdikleri ve, dahası, bunların büyük pancar şekeri ve içki imalâtçıları oldukları Almanya için geçerlidir. Daha varlıklı olan İngiliz aristokrasisi henüz bu kadar düşmemiştir; ama onlar da, azalmakta olan rantların yarattığı açığı unvanlarını azçok karanlık anonim şirketlerin kurucularına ödünç vererek kapatmanın yolunu biliyorlar. [Engels’in 1888 İngilizce baskıya notu.1
[62*] Almanca baskılarda “toprakbeyi” yerine “feodal bey” deniliyor. -Ed.
[63*] 1848 tarihli Almanca baskılarda “hıristiyan” yerine “kutsal” deniliyor. (Bu baskıların burasında apaçık bir tashih hatası vardır: “heilige” (kutsal) sözcüğü, “heutige” (bugünün) olarak basılmıştır. -Ed.
[64*] Almanca baskılarda “küçük mülk sahibi köylüler” (“small peasant proprietors”) yerine “küçük köylülük” (“kleine Bauernstand”) deniliyor. -ç.
[65*] Almanca baskılarda “bu iki sınıf … bitkisel yaşamlarını hâlâ sürdürüyorlar” yerine “bu sınıf … bitkisel yaşamını hâlâ sürdürüyor” deniliyor. -Ed.
[66*] Almanca baskılarda “bu ara sınıfların” yerine “küçük-burjuvazinin” deniliyor. -Ed.
[67*] Almanca baskılarda bu tümce şöyledir: “Daha sonra gösterdiği gelişmelerle bu eğilim, korkakça bir melankoli nöbeti içerisinde kaybolup gitti.” -Ed.
[68*] Nüktedanlar. -ç.
[69*] Almanca baskılarda bu tümcenin başı şöyledir: “Alman filozofları, yarı-filozoflar ve güzel söz düşkünleri.” -Ed.
[70*] 1848 tarihli Almanca baskılarda, bu tümcenin ardından şu sözler geliyor: “Hakiki toplum konusunda insanlığın gerçekleşmesi konusunda boş bir spekülasyon görünümü almak zorundaydı.” Daha sonraki Almanca baskılarda “hakiki toplum konusunda” sözcükleri çıkartılmıştır. -Ed.
[71*] Almanca baskılarda bu tümce şöyledir: “Örneğin parasal ilişkiler konusundaki Fransız eleştirisinin altğna ‘İnsanlığın Yabancılaşması’nı yazdılar, burjuva devlet konusundaki Fransız eleştirisinin altına da, ‘Soyut Genel Egemenliğinin Tasfiyesi’ni yazdılar, vb..” -Ed.
[72*] Almanca baskılarda “Fransız tarihsel eleştirilerinin” yerine, “Fransız teorilerinin” deniliyor. -Ed.
[73*] Almanca baskılarda “iktisadi” yerine “maddi” deniliyor. -Ed.
[74*] Almanca baskılarda “mutlakiyetçi Alman hükümetleri için” deniliyor. -Ed.
[75*] “Tam da o sırada” sözcükleri 1888 İngilizce başkıya eklenmiştir. -Ed.
[76*] Burada “darkafalılar” olarak çevrilen sözcük, Almanca baskılarda “Pfahlbürgerschaft”, İngilizce baskılarda “Philistines”tir. -ç.
[77*] Burada “küçük-burjuva darkafalı” olarak çevrilen sözcükler, Almanca baskılarda “Pfahlbürgerschaft”, İngilizce baskılarda “Petty-bourgeois Philistine”dir. -ç.
[78*] Burada “küçük Alman darkafalısı” olarak çevrilen sözcükler, Almanca baskılarda “deutschen Spiessbürger”, İngilizce baskılarda “German Petty Philistine”dir. -ç.
[79*] Parantez içinde verilen bu tarih, Almanca baskılarda yoktur.
[80*] 1848 devrim fırtınası bu kılıksız eğilimi silip süpürdü ve kahramanlarının da sosyalizm ile daha fazla uğraşma heveslerini kırdı. Bu eğilimin baş temsilcisi ve klâsik tipi Herr Karl Grün’dür. [Engels’in 1890 Almanca baskıya notu].
[81*] Almanca baskılarda “bu burjuva sosyalizmi” deniliyor. -ç.
[82*] Almanca baskılarda “modern toplumun yaşam koşullarını istiyor” deniliyor. -Ed.
[83*] Almanca baskılarda burada, “azçok eksiksiz bir sistem” deniliyor. -Ed.
[84*] Bu sözcük 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[85*] Almanca baskılarda “bu sosyalizm” deniliyor. -ç.
[86*] Almanca baskılarda “hücre hapsi” deniliyor. -Ed.
[87*] Almanca baskılarda bu tümce şöyledir: “Biz burada her büyük modern devrimde proletaryanın istemlerini dile getirmiş olan yazının sözünü etmiyoruz. (Babeuf’ün, vb. yazıları.)” -ç.
[88*] Almanca baskılarda “iktisadi koşullar” yerine “maddi koşullar”; “ve yalnızca yaklaşmakta olan burjuva çağının yaratabileceği” yerine “ve ancak burjuva çağının ürünü olabilecek” deniliyor. -Ed.
[89*] Almanca baskılarda “nitelik” yerine “içerik” deniliyor. -ç.
[90*] “Henüz bebeklik çağındaki” sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[91*] Her iki “yeni” sözcüğü de 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[92*] Almanca baskılarda “tarihsel” yerine “toplumsal” deniliyor. -Ed.
[93*] “Kendiliğinden” sözcüğü 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[94*] Almanca baskılarda bu tümcenin başı şöyledir: “Bunların geleceğin toplumuna ilişkin kesin önerileri, örneğin kent ile kır arasındaki çelişkinin, ailenin özel kârın… ” -Ed.
[95*] Almanca baskılarda “ücret sisteminin” yerine “ücretli emeğin” deniliyor. -ç
[96*] Bu sözcük 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[97*] Phalanstéres, Charles Fourier’nin planladığı sosyalist kolonilerdi; İkarya, Cabet’nin kendi ütopyasına, daha sonraları da Amerikan komünist kolonisine verdiği addı. [Engels’in 1888 İngilizce baskıya notu.]
“Home Koloniler” (Yurtiçi Koloniler) Owen’in kendi komünist örnek toplumlarına verdiği addı. Phalanstéres, Fourier’nin planladığı halk saraylarının adıydı. İkarya, komünist kurumlarını Cabet’nin çizdiği ütopik hayal ülkesine verilen addı. [Engels’in 1890 Almanca baskıya notu.]
[98*] İngilizcesinde duodecimo, Almancası duodez -bir tabaka kağıdın onikiye katlanmış hali; bu boyutta kitapçık. -ç.
[99*] 1888 İngilizce baskıda “ya da” sözcüğü yer almamaktadır ama, öteki bütün onaylı baskılara konulmuştur. -Ed.
[100*] Almanca baskılarda “bağnaz batıl inançlarıyla” deniliyor. -Ed.
[101*] “Ve gözetirler” sözcükleri 1888 İngilizce baskıya eklenmiştir. -Ed.
[102*] O sıralar Parlamentoda Ledru-Rollin, yazında Louis Blanc, günlük basında Réforme[22] tarafından temsil olunan Parti. Sosyal-demokrasi adı onun yaratıcılarının gözünde, demokrat ya da cumhuriyetçi partinin azçok sosyalizme bulanmış bir kesimini ifade ediyordu. [Engels’in 1888 İngilizce baskıya notu.]
Fransa’da o sıralar kendisini sosyalist-demokratik diye adlandıran parti, siyasal yaşamda Ledru-Rollin ve yazında da Louis Blanc tarafından temsil olunuyordu; dolayısıyla, bu parti ile bugünkü Alman Sosyal-Demokrasisi arasında dünyalar kadar fark vardı. [Engels’in 1890 Almanca baskıya notu.]
[103*] Almanca baskılarda tümcenin bu kısmı şöyle: “mutlak monarşiye, feodal toprak mülkiyetine ve darkafalılığa [Kleinbürgerei] karşı…”. -Ed.
Açıklayıcı notlar
[1] Komünist Parti Manifestosu, Komünist Birliğin programı olarak, bu örgütün İkinci Kongresinin (Londra, 29 Kasım-8 Aralık 1847) talimatı uyarınca Marx ve Engels tarafından yazıldı.
Kongre hazırlıkları sürerken Marx ve Engels, nihai program belgesinin bir Parti Manifestosu biçiminde olmasına karar verdiler. O dönemin gizli dernekleri için olağan olan ve “Komünist İman Yemini Taslağı” ve Komünizmin İlkeleri’nde görülen ilmihal biçimi, yeni devrimci dünya görüşünün eksiksiz ve özlü bir biçimde açıklanması için, proleter hareketin amaçlarının ve görevlerinin etraflı bir biçimde formüle edilmesi için uygun değildi.
Marx ve Engels, kongrenin hemen ardından, Londra’da, Manifesto üzerinde çalışmaya başladılar ve bu çalışmalarını Marx’ın Brüksel’e döndüğü 13 Aralık’a kadar sürdürdüler. Dört gün sonra Engels’in de Brüksel’e gelmesiyle (17 Aralık) tekrar çalışmaya başladılar. Engels’in Aralık sonunda Paris’e gitmesinden 31 Ocak’taki dönüşüne kadar, Marx, Manifesto üzerinde tek başına çalıştı.
Komünist Birlik Merkezinin sıkıştırmalarıyla Marx, 1848 Ocak ayının hemen tamamını yoğun bir biçimde bu çalışmaya ayırdı. Ocak sonunda elyazması Alman İşçileri Eğitim Derneğinin Komünist Birlik üyesi ve Alman mültecisi J. E. Burghard’ın sahibi olduğu basımevinde basılmak üzere Londra’ya gönderildi.
Marx’ın elyazısıyla yazılmış III. Bölüme ilişkin plan taslağı dışında Manifesto’nun elyazmaları kayıptır.
Manifesto’nun baskısı 1848 Şubatının sonunda bitti. 29 Şubatta Eğitim Derneği basım masraflarını karşılamayı kararlaştırdı.
Manifesto’nun ilk baskısı koyu yeşil bir broşürdü. Nisan-Mayıs 1848’de bir yeni baskısı yapıldı. Bu baskı 30 sayfa tutuyordu ve birinci baskıdaki tashih hataları burada düzeltilmiş ve noktalama da geliştirilmişti. Bu metin daha sonraki onaylı basımlar için Marx ve Engels tarafından esas alınmıştır. 1848’in Mart ile Haziran ayları arasında, Manifesto, Alman mültecilerine ait demokratik bir gazete olan Deutsche Londoner Zeitung’da basıldı. Manifesto’yu öteki Avrupa dillerinde yayınlama girişimleri daha o yıl başladı. Danimarka, Polonya ve İsveç dillerindeki baskıları 1848’de çıktı. O sırada yapılan Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca çevirileri yayınlanmadı. Nisan 1848’de, o sıra Barmen’de bulunan Engels, Manifesto’yu İngilizce’ye çevirmekteydi. Ama ancak yarısını çevirebildi. Manifesto’nun Helen Macfarlane tarafından yapılan ilk İngilizce çevirisi ancak yıllar sonra, Haziran ve Kasım 1850 tarihleri arasında, çartist bir yayın organı olan The Red Republican’da yayınlandı. Bu yayın organının editörü Julian Harney, bu yayına yazdığı önsözde ilk kez olarak Manifesto’nun yazarlarından sözetti. Bundan önce çıkan baskılarının hiç birinde ve daha sonraki birçok baskılarda yazarların isimleri yoktu.
Proletaryanın kurtuluş savaşımının 60’larda ve 70’lerde gösterdiği gelişme, Manifesto’nun yeniden basılmasını gerektirdi. 1872 yılında biriki küçük düzeltme ve Marx ve Engels’in 1871 Paris Komünü deneyiminden çıkardıkları bazı sonuçları içeren bir önsözle birlikte yeni bir Almanca baskısı çıktı. Bu ve bundan sonraki Almanca baskı (1883 ve 1890) Komünist Manifesto başlığını taşıyordu. 1870’de Manifesto Amerika’da ilk kez Woodhull & Claflin’s Weekly’de yayınlandı.
Mikhail Bakunin’in yaptığı ve bazı tahrifatları içeren ilk Rusça baskısı 1869’da Cenevre’de çıktı. Bu baskıdaki hatalar, Georgi Plehanov’un çevirmiş olduğu ve marksizmin Rusya’da yayılmasına büyük önem veren Marx ve Engels’in özel bir önsöz yazmış oldukları 1882 Rusça baskıda giderilmiştir. Marx’ın ölümünden sonra Manifesto birkaç kez daha basıldı. Engels bunların hepsini okumuş ve 1883 Almanca baskıya ve Samuel Moore’un çevirdiği ve kendisinin de ayrıca gözden geçirip notlar eklediği 1888 İngilizce baskıya önsözler yazmıştır. 1888 İngilizce baskı Manifesto’nun İngiltere’de, Birleşik Devletler’de ve SSCB’nde daha sonra yapılan birçok İngilizce baskısında temel alınmıştır. 1890’da Engels yeni bir Almanca baskı hazırladı, buna bir önsöz yazdı ve birkaç not ekledi. 1885’de Le Socialiste, Manifesto’nun Marx’ın kızı Laura Lafargue’in yaptığı ve Engels’in okuduğu Fransızca çevirisini yayınladı. Engels ayrıca 1892 Lehçe, ve 1893 İtalyanca baskılara da önsözler yazmıştır.
Manifesto’nun bu ciltte yeralan metni Karl Marx, Frederick Engels, Collected Works (Progress Publishers, Moscow 1976, Vol. 6, s. 476-519), adlı yapıttan Türkçeye çevrilmiştir. Ayrıca, Karl Marx, Frederick Engels, Gesammelte Werke (Dietz Verlag Berlin, Bd. 4, s. 459-493) adlı yapıttan da yararlanılmıştır. Almanca metnin İngilizce metinden farklı olduğu noktalar, sayfa altında dipnot olarak gösterilmiştir. Progress Publishers’in saptadığı farklılıklar “-Ed” ibaresiyle, Türkçe çevirisi yapılırken saptanmış farklılıklar ise, “-ç.” ibaresi ile belirtilmiştir
Manifesto’nun bu ciltte yer alan önsözleri, üç ciltlik Karl Marx and Frederick Engels, Selected Works (Progress Publishers, Moscow 1969, Vol. 1, s. 98-107) adlı yapıttan çevrilmiştir. Önsözler çevrilirken, bunların Bütün Yapıtları’nın Almanca baskılarında yayınlanmış Almancalarından da yararlanılmıştır (K. Marx, F. Engels, Op. cit., s. 573-590). [Bu Türkçe çeviri, Muzaffer Ardos tarafından yapılmıştır – Aralık 1976]
[2] Komünist Birlik — Marx ve Engels tarafından kurulan proletaryanın ilk uluslararası komünist örgütü; 1847’den 1850’ye kadar varolmuştur.
[3] Burada Fransa’daki 1848 Şubat Devrimine değiniliyor.
[4] “Red Republican – George Julian Harney’in 1850’de Hazirandan Kasıma kadar Londra’da çıkardığı haftalık bir çartist dergi. 21-24. sayılarında Manifesto’yu özetleyerek yayınlamıştır.
[5] Burada Fransız burjuvazisi tarafından korkunç bir vahşetle bastırılan Paris işçilerinin 23-26 Haziran 1848’de giriştikleri kahramanca ayaklanmaya değiniliyor.
[6] Le Socialiste — New-York’ta Ekim 1871’den Mayis 1873’e kadar Fransızca olarak çıkan haftalık bir gazete. Enternasyonalin Kuzey Amerika Federasyonunun Fransız kesiminin organıydı; Huge Kongresinin ardından Enternasyonalden ayrılmıştır.
[7] Burada, Manifesto’nun 1869’da Cenevre’de yayınlanan Bakunin çevirisine değiniliyor.
[8] Burada, Aleksandr Herzen ve Nikolay Ogaryov’un yayınladığı Kolokol (“Çan”) adlı devrimci demokratik gazeteyi basan “Hür Rus Basımevi”ne değiniliyor. Herzen tarafından kurulan bu basımevi 1865’e kadar Londra’daydı; bundan sonra Cenevre’ye taşındı. 1869’da, basımevi, Komünist Manifesto’nun ilk Rusça baskısını yaptı.
[9] Yazarlar, burada, 1 Mart 1881’de imparator Aleksandr II’nin Narodnaya Volya üyeleri tarafından öldürülmesinden sonra Rusya’da esen havaya değiniyorlar. Aleksandr II’nin ardılı Aleksandr III, Narodnaya Volya’nin Yürütme Kurulunun girişeceği yeni terörist eylemler korkusuyla Gaçina’ya sığınmış, orada oturuyordu.
[10] Kolonya’da Komünistlerin Yargılanması (4 Ekim-12 Kasım 1852) — Komünist Birliğin 11 üyesinin Prusya hükümetinin açtığı davada yargılanmaları. Yurda ihanet ile suç1anan sanıklardan yedisi, uydurma belgelere ve gerçek olmayan delillere dayanılarak üç yıldan altı yıla kadar değişen cezalara çarptırılmışlardı. (Bkz: Engels, “Kolonya’da Komünistlerin Yargılanması”)
[11] Marx ve Engels, bu teorik önermeyi, 1840’tan sonraki birçok yapıtlarında geliştirmişlerdir. Buradaki formülasyon, Uluslararası İşçi Birliğinin Tüzüğündeki formülasyondur.
[12] Bu önsözü Engels, 1 Mayıs 1890’da, İkinci Enternasyonalin Paris Kongresi (Haziran 1889) kararı uyarınca bazı Avrupa ve Amerika ülkelerinde düzenlenen yığınsal gösterilerin, grevlerin ve toplantıların yapıldığı gün yazmıştır. İşçiler bu 1 Mayıs’ta Kongre tarafından saptanmış olan 8 saatlik işgünü istemini ve öteki bazı istemleri öne sürmüşlerdi. Bugünden sonra, bütün ülkelerin işçileri 1 Mayısı her yıl proletaryanın uluslararası dayanışma günü olarak kutlayagelmişlerdir.
[13] Kongre Polonyası — 1814-15 Viyana Kongresi kararı uyarınca Polonya’nın Polonya Krallığı adı altında Rusya’ya ilhak olunan kısmı.
[14] Marx’ın artı-değer teorisini henüz geliştirmemiş olduğu 1840 ve 1850’lerdeki yapıtlarında, Marx ve Engels, “emeğin değeri”, “emeğin fiyatı”, “emeğin satımı” terimlerini kullanıyorlardı. Marx’ın Ücretli Emek ve Sermaye adlı kitapçığına 1891’de yazdığı önsözde Engels’in belirttiği gibi, bunlar, “sonraki yapıtlar açısından talihsiz, hatta yanlış”tılar. Marx’ın, işçinin kapitaliste emeğini değil işgücünü sattığını tanıtlamasından sonra, Marx ve Engels, daha sonraki yapıtlarında “işgücünün değeri”, “işgücünün fiyatı”, “işgücünün satımı” terimlerini kullanmışlardır.
[15] “Savaşımı birkaç yıl süren on saat Tasarısı, 1846 yılında Tahıl Yasalarının kaldırılması sırasında toprak aristokrasisi ile sanayi burjuvazisi arasında yaratılmış olan gergin bir ortam içerisinde, 1847 yılında yasalaştı. Tahıl Yasalarının kaldırılmasının öcünü almak için Tory’lerden bazıları on-saat Tasarısını desteklemişlerdi.
[16] Burada, halktan gelen baskı sonucu 1831’de Avam Kamarasından geçen ve 1832’de Lordlar Kamarası tarafından onaylanan seçim yasası reformuna değiniliyor. Bu reform, toprak ve finans aristokrasisinin tekelci egemenliğine karşı yöneltilmişti ve yasalaşmasıyla sanayi burjuvazisinin temsilcilerine parlamentonun yolu açılmış oldu. Reform savaşımının temel güçleri olan proletarya ve küçük-burjuvaziye seçim hakkı verilmedi ve böylece bunlar liberal burjuvazi tarafından aldatılmış oldular.
[17] Meşruiyetçiler — Büyük topraklı soyluların çıkarlarını temsil eden ve 1830’da devrilmiş olan “meşru” Bourbon hanedanı yandaşları, finans aristokrasisine ve büyük burjuvaziye dayanarak hüküm sürmekte olan Orleans hanedanına (1830-48) karşı savaşımlarında, meşruiyetçilerin bir kesimi toplumsal demagojiye sığınmış ve kendilerini burjuvazinin sömürüsüne karşı çıkan halkın savunucusuymuş gibi göstermeye kalkışmışlardır.
[18] “Genç İngiltere” — Aralarında Disraeli ve Ferrand’ın da bulunduğu tutucu yazar ve politikacılardan oluşan bir çevre. Bunlar iyiliksever Tory’lere yakındılar ve 1841’de Avam Kamarasında ayrı bir grup oluşturdular. Burjuvazinin büyümekte olan ekonomik ve siyasal gücü karşısında toprak aristokrasisinin hoşnutsuzluğunu dile getirerek kapitalist sistemi eleştiriyorlar ve işçi sınıfını kendi etkileri altına almak ve burjuvaziye karşı savaşımlarında bu sınıftan yararlanmak için iyiliksever önlemleri destekliyorlardı. “Genç İngiltere” siyasal bir grup olarak 1845’te dağıldı. Yazınsal bir çevre olarak varlığı da 1848’de son buldu.
[19] “Immanuel Kant’ın, Fransız Devriminden hemen önce (1788) yayınlanmış Kritik der praktischen Vernunft (“Pratik Aklın Eleştirisi”) adlı yapıtına atıfta bulunuluyor.
[20] Burada, Fransız gazetesi La Réforme’u (1843’den 1850’ye kadar Paris’te yayınlanmıştır) destekleyen küçük-burjuva cumhuriyetçi demokratlar ve küçük-burjuva sosyalistlere değiniliyor. Bunlar cumhuriyeti ve demokratik ve toplumsal reformları savunuyorlardı.
[21] “Tarım Reformcuları (Genç Amerika) — Amerikalı zanaatçıların ve işçilerin kurduğu bir örgüt. 1845’te kurulan ve bir yığın örgütü olan Ulusal Reform Derneğinin çekirdeğini oluşturmuştur. 1840’ların ikinci yarısında Dernek, toprak reformu için ajitasyona girişmiş, köle sahibi plantasyonculara karşı çıkmıştır. Ayrıca on-saatlik işgününün yasalaşması, köleciliğin, sürekli ordunun kaldırılması gibi istemlerde de bulunmuştur. Birçok göçmen Alman zanaatçısı Ulusal Reform Derneğinin başını çektiği bu harekete katılmıştır. 1846 yılına gelindiğinde Alman işçileri arasındaki hareket durulmaya başladı. Bunun nedenlerinden biri de, “hakiki sosyalizm”leri ile Alman göçmenleri demokratik hedefler uğruna yapılan savaşımdan saptıran Kriege grubunun faaliyetiydi.
[22] La Réforme gazetesi için 68. açıklayıcı nota bakınız.
[23] Burada, 18. yüzyılın sonunda Polonya’yı parçalamış olan ve Viyana Kongresinin aldığı karar uyarınca Krakov’u ortaklaşa denetimleri altında bulunduran Avusturya, Rusya ve Prusya’ya karşı Kralov Cumhuriyetinde başlayan ulusal kurtuluş ayaklanmasına değiniliyor. 22 Şubat 1846’da Krakov’da iktidarın isyancıların eline geçmesi, Polonya Cumhuriyeti Ulusal Hükümetinin kurulması ve bu hükümetin feodal yükümlülükleri kaldıran bir manifesto yayınlaması, Polonya topraklarının tümü üzerinde yeralacak ve başını devrimci demokratların (Dembovski ve ötekiler) çektiği genel bir ayaklanma planının bir parçasıydı. Polonya’nın diğer kesimlerinden etkin destek saklayamadığından, Krakov ayaklanması, Mart ayında Avusturya ve çarlık Rusya kuvvetleri tarafından bastırıldı; Kasım 1846’da, Avusturya, Prusya ve Rusya, kendi aralarında, “hür Krakov kenti”ni Avusturya imparatorluğuna katan bir antlaşma imzaladılar.
