İstanbul Şehir Tiyatroları’nda Euripides’in yazdığı Bakhalar tragedyası Mihai Maniutiu ‘nun rejisiyle sahnelenmeye devam ediyor. Oyunun yönetmeni olan Maniutiu, (Romanya Cluj Ulusal Tiyatrosu’nun Sanat Yönetmenliği görevini sürdürmekte ) klasik metne farklı bir yaklaşım getirmiş. Euripides’in Bakhalar’ını kısaca hatırlayalım. Oyun temel olarak Tanrı Dionysos ile onun tanrılığını reddeden Thebai kralı Pentheus’un çatışması üzerine kuruludur. Dionysos Arabistan’dan, Anadolu’ya pek çok yeri kadın müritleri Bakhalar’la dolaşıp kendi inancını yaymaktadır. Son olarak doğduğu ve annesinin gömülü olduğu kent olan Thebai’ye varır. Burada Bakhalar ritüellerini gerçekleştirirken ülkenin Kralı Pentheus, babası ile kahin Teiresias’ın ikna çabalarına karşın o, bu yeni inancı dışarıdan ülkesine sızan batıl, akla aykırı bir iş olarak algılar, öfkelenir. Bunun üzerine Tanrı Dioniysos kendine itaat etmeyen kralı onun öz annesinin ellerinde parçalatır. Pentheus tipik bir tragedya kahramanı olarak kibriyle (hybris) burnunun dikine gittiği için sonu felaket olur.
Maniutiu’nun oyuna farklı açılardan yaklaşarak, metinde farklılaşmaya gittiğini ifade etmiştik. Bir kaç örnek vermek gerekirse Dionysos’un orijinal metinde genç, yakışıklı, sağlıklı bir insan olarak, herkesi etkileyen bir görünümle ortaya çıkmasına karşılık, bu oyunda o hastadır. Kendi başına ayakta duramaz. İnsan bedeni tanrının yuvası olamaz, onu kaldırabilecek gücü yoktur. Yine orijinal metinde kâhin Teiresias kördür ve rolü, diğer tragedyalardaki durumu gibi, hakikati ana karaktere bildirmekten ibarettir. Oysa bu oyunda ana karakter neredeyse kendisidir. Oyunun en başından sonuna hep o vardır sahnede. Zaman zaman bir sunucu, zaman zaman bir müzisyen ya da dansçıdır. Oyunun tüm mekânını ve zamanını kaplar. Hiç yerinde durmaz. Oyunu sanki o kuruyor gibidir. Ki en sonunda tanrıyla bir çatışmaya girer.
Bakhalar bir tel örgünün arkasında oynanmakta. Tel örgü, temelde bir ayırma işlevi görür, insan açısından vahşet olarak tanımlanmış hal ile insan dünyasının yani seyircinin arasına çekilen bir ayrım çizgisidir adeta. Oyunun açılışında bu tel örgünün üstünde bez bebekler asılıdır. Bir takımadamlar bu bebekleri yerlerinden düşmanca bir şekilde indirirler. Onların karşısına bu oyunun ana karakterlerinden biri olarak Teiresias çıkar. Teiresias bir Dioniysos taraftarı olarak kadın müritler olan Bakhalar’ı yönetir konumdadır. Oyun sonunda bu indirilen bebekler, Bakhalar’ın kendi eliyle tekrar yerleştirilir.
Bakhalar karşıtlıklar üzerine temellendirilmiş bir yapıya sahip. Temel karşıtlık Pentheus’un akıl merkezli (logosentrik) yaklaşımına- ki o mutlak aklı, yasayı, geleneği yüceltir- karşın Teiresias ve Dionysos’un doğa,dürtü,yaratım karşıtlığı vardır. Dionysos ve onun kadınları (Bakhalar) doğanın doğurgan, sınır tanımayan, yaşamla doluluğunun taşıyıcılarıdır. Buna bağlı olarak ortaya çıkan bir karşıtlıkta erkek devlet erki ile düzen dışı kadın arasında yaşanır. Sınır ötesi olan kadın kendi varoluşunu ortaya koyarak onu düzenin içinde edilgenleştirmeye çalışan erki parçalar. Bu parçalama oyunda somut anlamda kralın bedeninin parçalanmasıyla ortaya çıkar.
Oyunun dekorunda kutulardan oluşturulmuş duvarlar Kral Pentheus’un iktidarını simgeler. Onunla karşıtlaşma içinde bulunan Bakhalar zaman zaman, öfkenin açığa çıktığı anlarda bu yapıya saldırıp, duvarı parçalamak için hamle yaparlar.
Kadının doğanın bedenleşmesi olarak vurgulandığını, yaratma gücünün tek sahibi olduğunun gösterge düzeyindeki ifadesi oyunda kullanılan doğum masalarıdır. Kadın kendini ezen, yok etmeye çalışan erki ortadan kaldırma savaşında kendi doğumuna doğru ilerler. Yıktıkça kendini yaratmaktadır kadın.
Amacı klasik bir tragedya yorumu izlemek olan seyirciler için değil bu oyun. Bir tragedyanın yaratıcı bir biçimde nasıl yorumlanabileceğini görmek isteyenler için bir örnek oluşturuyor.
