Dipnotlar
[14*] Temmuz monarşisi zamanında oy verme hakkına sahip olanlara bu ad veriliyordu. -Ed
[15*] Ucuz hükümet. -ç.
[16*] Café borgne Bu terim Fransa’da batakhane niteliğindeki kahvehaneler için kullanılıyordu. -Ed.
[17*] Kahrolsun büyük hırsızlar! Kahrolsun katiller! -ç.
[18*] Şan ve şerefe boşver! Her zaman, her yerde barış! -ç.
[19*] 11 Kasım 1846’da, Rusya ve Prusya ile anlaşarak Avusturya’nın Krakov’u topraklarına katması. 4-28 Kasım 1847 Sonderbund savaşı 12 Ocak 1848 Palermo’nun başkaldırması; ocak sonu, kentin dokuz gün süre ile Napolililer tarafından bombardıman edilmesi. [Engels’in 1895 baskısınanotu.]
[20*] Bakkallar. -ç.
[21*] Dükkancılar. -ç.
[22*] Fransız Cumhuriyeti! Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik! -ç.
[23*] Kardeşlik. -ç.
[24*] “Çeşitli sınıflar arasındaki bu korkunç yanlış anlamayı ortadan kaldıran bir hükümet.” -ç.
[25*] “Namus sorunu.” -ç.
[26*] Jacques le bonhomme: Fransız toprak sahiplerinin köylülere taktıkları aşağılayıcı bir ad. -Ed.
[27*] Evsiz barksız kimseler. -ç.
[28*] Kahrolsun Ledru-Rollin! -ç.
[29*] Burada ve 305. sayfaya dek, Ulusal Meclis’ten kasıt, 4 Mayıs 1848’den Mayıs 1849’a kadar görev yapan Kurucu Ulusal Meclistir. -Ed.
[30*] “Kopkoyu hiçlik.” -ç.
[31*] Şarap satıcıları. -ç.
[32*] Uzlaşma konkordatoları. -ç.
[33*] Ev sahibi. -ç.
[34*] Saz şairi. -ç.
[35*] Şövalye. -ç.
[36*] Kartaca yıkılmalı. -ç.
[37*] Paranın efendisi yoktur! -ç.
[38*] Üçüncü güç (katman). -ç.
[39*] Söze yer vermeyen. -ç.
[40*] “Çalışma hakkı.” -ç.
[41*] Yardım hakkı. -ç.
[42*] Yasa-dışı. -ç.
[43*] Artık vergi yok, kahrolsun zenginler, kahrolsun cumhuriyet, yaşasın imparator. -ç.
[44*] Toptan. -ç.
[45*] Midas. Yunan mitolojisinde Frigya kralı; efsaneye göre Apollo Midas’ın kulaklarını eşek kulakları haline getirmiştir. -Ed.
[46*] Günler. -ç.
[47*] Yüce divan. -ç.
[48*] Halkın selameti. -ç.
[49*] Pius IX. -Ed.
[50*] Olsa bile. -ç.
[51*] Saf ve yalın. -ç.
[52*] Başyazarı. -ç.
[53*] Nemesis Yunan mitolojisinde öç alma tanrıçası. -Ed.
Açıklayıcı Notlar
[53] Burada Fransız burjuvazisi tarafından korkunç bir vahşetle bastırılan Paris işçilerinin 23-26 Haziran 1848’de giriştikleri kahramanca ayaklanmaya değiniliyor.
[65] Meşruiyetçiler Büyük topraklı soyluların çıkarlarını temsil eden ve 1830’da devrilmiş olan “meşru” Bourbon hanedanı yandaşları, Finans aristokrasisine ve büyük burjuvaziye dayanarak hüküm sürmekte olan Orleans hanedanına (1830-48) karşı savaşımlarında, meşruiyetçilerin bir kesimi toplumsal demagojiye sığınmış ve kendilerini burjuvazinin sömürüsüne karşı çıkan halkın savunucusuymuş gibi göstermeye kalkmışlardır. -257
[70]
[71] Burada, 18. Yüzyılın sonunda Polonya’yı parçalamış olan ve Viyana Kongresinin aldığı karar uyarınca Krakov’u ortaklaşa denetimleri altında bulunduran Avusturya, Rusya ve Prusya’ya karşı Krakov Cumhuriyetinde başlayan ulusal kurtuluş ayaklanmasına değiniliyor. 22 Şubat 1846’da Krakov’da iktidarın isyancıların eline geçmesi, Polonya Cumhuriyeti Ulusal Hükümetinin kurulması ve bu hükümetin feodal yükümlülükleri kaldıran bir manifesto yayınlaması, Polonya topraklarının tümü üzerinde yeralaak ve başını devrimci demokratların (Dembovski ve ötekiler) çektiği genel bir ayaklanma planının bir parçasıydı. Polonya’nın diğer kesimlerinden etkin destek sağlayamadığından, Krakov ayaklanması, Mart ayında Avusturya ve çarlık Rusya kuvvetleri tarafından bastırıldı; Kasım 1846’da, Avusturya, Prusya ve Rusya, kendi aralarında, “hür Krakov kenti”ni Avusturya İmparatorluğuna katan bir anlaşma imzaladılar.
[82] Engels, Anti-Dühring’de şöyle yazıyordu: “Ekonomi politik, dahi kafalarda 17. Yüzyıl sonuna doğru doğmuş olmasın akarşın, gene de, dar anlamda, fizyokratlar ve Adam Smith’in vermiş bulundukları olumlu formüller içinde, esas itibariyle 18. yüzyılın çocuğudur…” (F. Engels, Anti-Dühring, Sol Yayınları, Ankara 1975, s. 241.)
[94] Marks’ın Fransa’da Sınıf Savaşımları, 1848-1850 adlı yapıtı, “1848’den 1849’a” başlığı altında bir dizi makaleden oluşmaktadır. Bu yapıt, Fransa’nın tarihinin tüm bir dönemini materyalist açıdan açıklamakta ve proletaryanın devrimci taktiklerinin en önemli ilkelerini ortaya koymaktadır. Yığınsal devrimci savaşımın pratik deneyimlerinden hareketle Marks, kendi devrim ve proletarya diktatörlüğü teorisini geliştirmiştir. İşçi sınıfının siyasal gücü elde etmesinin zorunluluğunu ortaya koyarken Marks, ilk kez “proletarya diktatörlüğü” terimini kullanmakta ve bu diktatörlüğün siyasal, ekonomik ve ideolojik görevlerini açığa çıkarmaktadır. İşçi sınıfı önderliğinde işçi-köylü ittifakı düşüncesini formüle etmektedir. İlk plana göre Fransa’da Sınıf Savaşımları dört makale içerecekti. “Haziran 1848 Yenilgisi”, “13 Haziran 1849”, “13 Haziranın Kıta Üzerindeki Sonuçları” ve “İngiltere’de Mevcut Durum”. Ne var ki, bu makalelerden ancak üçü çıktı. Haziran 1849 olaylarının Kıta üzerinde yarattığı etkiler ve İngiltere’deki durum sorunu, Neue Rheinische Zeitung’daki öteki yazılarda ele alındı, özellikle Marks ve Engels’in birlikte yazdıkları uluslararası yorumlardı. Engels bu yapıtı 1895’te yayına hazırlarken, “Üçüncü Uluslararası Yorum”un Fransa’daki olaylarla ilgili kesimlerini dördüncü bölüm olarak yapıta ekledi. Engels bu bölüme “1850 Yılında Genel Oy Sisteminin Yürürlükten Kaldırılması” başlığını koydu. Bu ciltteki ilk üç bölümün başlıkları, dergide çıkan yazılardaki başlıklardır; dördüncü bölümün başlığı ise 1895 tarihli bastıdaki başlıktır.
[114] Temmuz devriminin zaferinden sonra Orléans dükü (Louis-Philippe) “olağanüstü kral vekili” ilan edildi, sonra da kral oldu. -250
[115] 5 Haziran 1832 günü, Paris’te, Halkın Dostları Derneği ve öteki devrimci kuruluşlar tarafından hazırlanan ve düzenlenen bir ayaklanma oldu. Ulusal Mecliste cumhuriyetçi grubun lideri olan Lamarque’ın cenaze töreni buna fırsat yarattı. Devrimci kuruluşlar sadece bir gösteri yapmak istiyorlardı. Ama gösteri bir ayaklanmayla sonuçlandı. Göstericiler, üzerinde “ya özgürlük, ya ölüm” yazılı bir kızıl bayrağı açınca birliklerin saldırısına uğradılar. Barikatlar kuruldu, bunların en sonuncuları, 6 Haziran akşamı top namlularının ateşi altında yıkıldı.
9 Nisan 1934’te, Lyon’lu işçilerin yeni bir ayaklanması patlak verdi (birincisi 1831’de olmuştu); bu ayaklanmayı kışkırtan şey, ücretlere ilişkin bir savaşım düzenlemiş olan bazı işçilere karşı mahkemenin verdiği karar oldu. Günlerce süren inatçı ve kanlı bir kavgadan sonra ayaklanma bozgunla sonuçlandı.
12 Mayıs 1939’da, Barbés ve Blanqui’nin denetimi altında çalışan gizli bir cumhuriyetçi-sosyalist dernek olan Mevsimler Derneği (Société de saisons) bir ayaklanma başlattı, ayaklanma derhal kana boğuldu ve elabaşıları hapis cezasına çarptırıldı. -250
[116] Temmuz Monarşisi Louis-Philippe yönetiminin bir evresine (1830-1848) verilen ad. Bu evre, adını Temmuz Devriminden almıştır. -251
[117] Robert Macaire, Benjamin Antier ve Frédérick Lemaître’in Robert ve Bertrant adlı güldürüsündeki kurnaz, becerikli, dolandırıcı tipi. -252
[118] Sonderbund İktisaden geri yedi katolik İsviçre kantonunun İsviçre’deki ilerici burjuva reformlarına karşı direnme ve kilisenin ve cizvitlerin ayrıcalıklarını koruma amacıyla 1843’te kendi aralarında imzaladıkları bir anlaşma. İsviçre Diyetinin Sonderbund’u dağıtma yolunda Temmuz 1847’de aldığı karar, Sonderbund’un Kasım başlarında öteki kantonlara karşı giriştiği askeri harekât için bahane oldu. 23 Kasım 1847’de Sonderbund ordusu Federal Hükümet birlikleri tarafından bozguna uğratıldı. Bu savaş sırasında gerici Batı Avrupa ülkeleri, Kutsal İttifakın eski üyeleri -Avusturya ve Prusya- Sonderbund lehine İsviçre’nin işlerine müdahele etmeye kalkıştılar. Guizot bu ülkeleri fiilen destekledi ve böylece Sonderbund’u kendi himayesine aldı. -254
[119] 1847 yılında Buzançais’de, açlık yüzünden meydana gelen ayaklanmalarda kalabalık, tahıl istifçisi olarak bilinen iki zengin toprak sahibini oldurdu; bu yüzden beş kişi idam edildi. -254
[120] Başkan Guizot, seçim reformu üzerine bütün önerilere şöyle karşılık veriyordu: “Zenginleşin, siz de seçmen olursunuz.”. -255
[121] Patlak veren halk ayaklanmasından korkuya kapılan Louis-Philippe, 23 Şubat günü Guizot kabinesinin görevine son verdi ve 24 Şubat sabahı Odilon Barrot kabinesini kurdu. -255
[122] Le National 1830’dan 1851’e kadar Paris’te çıkan günlük bir Fransız gazetesi; ılımlı cumhuriyetçilerin organı. Bunların Geçici Hükümetteki esas temsilcileri Marrast, Bastide ve Garnier Pagès idi. -255
[123] 1830 Temmuz Devrimi sırasında, barikatlarda savaşmış olan ve herkes için oy verme hakkı, cumhuriyeti ve Kurucu Meclisin toplantıya çağrılmasını isteyen halk yığınları, burjuvazi kadar örgütlü bir biçimde kendilerini gösterememişlerdi. Bankerler halkın zaferinden yararlanmışlar ve Orléans dükünü (Louis-Philippe) tahta çıkarmışlardı. -256
[124] La Gazette de France 1631’den itibaren Paris’te yayınlanan günlük gazete; 1840’larda meşruiyetçilerin, Bourbon hanedanının tahta geçmesinden yana olanların organıydı. -257
[125] Louis Blanc, Luxembourg Komisyonunun kurulmasına razı olmakla, boş vaatlerle zaman kazanan burjuvazinin manevrasını kolaylaştırdı. Bir hükümet üyesi olan Louis Blanc, burjuvazinin bir kuyruğu, burjuvazinin elinde yumuşak başlı bir oyuncağı olarak içyüzünü açığa vurmuştur. Lenin, Louis Blanc’ın 1848 Devriminde oynadığı rol ile, menşeviklerin ve sosyalist-devrimcilerin 1917 Devriminde oynadıkları rol arasında bir paralellik kurmuştur. -258
[126] Temmuz monarşisinin ekonomik siyaseti, aşırı bir himaye sistemi ile ayırdedilir. Dökme demirin, demirin, çelik ürünlerinin, ipliğin, pamuklunun vb. ithalatı o kadar yüksek gümrük vergilerine bağlıydı ki, bu metalar Fransız pazarında gerçekte bulunmuyorlardı. -260
[127] Cumhuriyetin bayrağının ne olması gerektiği sorunu üzerinde ateşli bir savaşımdır başladı. İşçiler kızıl bayrağın Cumhuriyetin bayrağı olarak ilan edilmesini istiyorlardı. Burjuvalar üçrenkli bayrağı istiyorlardı. Savaşım, Şubat günleri için tipik bir uzlaşma ile sonuçlandı: Cumhuriyetin bayrağı, kırmızı bir roteti olan üçrenkli bayrak olarak ilan edildi. -260
[128] Le Moniteur universel 1789 ile 1901 arasında Paris’te çıkan günlük bir Fransız gazetesi, resmi hükümet organı. Bu gazete hükümet kararlarını, parlamento raporlarını ve öteki resmi belgeleri yayınlıyordu. 1848’de gazete Luxembourg Komisyonunun oturum raporlarını da yayınlamıştır. -260
[129] Marx, burada, Prusya ve Avusturya’daki Mart 1848 Devrimine ve Polonya, Macaristan ve İtalya’daki ayaklanmalara değiniyor. -262
[130] Fransa’daki 1848 Devriminin etkisi ile İngiltere’deki çartist harekete son bir atılımda bulunmuştu. -262
[131] Burada Fransa kralının, 1825’te, 18. yüzyıl sonundaki Fransız burjuva devrimi sırasında zoralınmış mülklerine karşılık aristokratlara ödediği tazminata değiniliyor. -265
[132] Lazzaroni İtalya’da deklase, lumpen-proleter öğelere verilen ad; Lazzaroni, gerici-monarşist çevreler tarafından liberal ve demokratik hareketlere karşı kullanılıyordu. -530
[133] İngiltere’de 1834’de kabul edilen Yoksullar Yasası, yoksullar için ancak bir tür yardım öngörüyordu: yoksulların, işevlerine (work houses) konulması. Bu işevlerindeki koşullar hapishanedekinden farklı değildi. İşçiler üretken olmayan, bıktırıcı ve yorucu işlerde çalıştırılıyorlardı. Bu işevlerine “yoksulların bastilleri” adı takılmıştı. -267
[134] Halkın 15 Mayıs 1848’deki gösterisi sırasında Paris işçileri ve zanaatçıları Kurucu Meclisin toplantı halinde olduğu salona daldılar, meclisin dağıtıldığını ilan ettiler ve devrimci bir hükümet kurdular. Ama göstericiler çok geçmeden ulusal muhafızlar ve askeri birlikler tarafından dağıtıldılar. Blanqui, Barbès, Albert, Raspail, Sobrier ve öteki işçi önderleri tutuklandılar. -272
[135] Eylül 1831’de, başkaldırmış ve çar otokrasisi tarafından ezilmiş olan Polonya’ya karşı hükümetin izlediği siyasetin tartışılması sırasında, Dışişleri Bakanı Sébastiani şu ünlü sözü sarfetmiştir: “Varşova’da düzen hüküm sürmektedir.” -274
[136] 1848 Devrimi çağında, Kurucu Meclisteki ve Yasama Mevlisindeki küçük-burjuva demokratlara Montagne deniliyordu. Bu ad, büyük Fransız Devrimi çağından alınmıştır; o zaman Konvansiyonun sol kanadına Montagne deniliyordu, çünkü bu sol milletvekilleri Konvansiyon meclisinde dipte en yüksek sıralarda oturuyorlardı. “Montagne (dağ) partisi, 1848’de … burjuvazi ile proletarya arasında kararsız, sallanıp duran bir yığını temsil ediyordu.” (Marks) O, asıl Montagne’ın, zavarllı, gülünç bir yansılamasından başka bir şey değildi. -277
[137] 16 Nisan 1848’de, işçilerin “emeğin örgütlenmesi ve “insanın insan tarafından sömürülmesinin kaldırılması istemlerini taşıyan bir dilekçeyi hükümete sunmak amacıyla Paris’te düzenledikleri barışçıl gösteri; özellikle bu gösteriyi dağıtmakla görevlendirilen ulusal muhafız tarafından durdurulmuştu. – 277
[138] Fransa’da bir Cavaignac’ı yaratan tarihsel zemin konusunda, Lenin, “Cavaignac’lar hangi sınıftan gelirler ve geleceklerdir?” adındaki makalesinde (Temmuz 1917) şöyle yazıyordu:
“Cavaignac’ın toplumsal [sınıfsal] rolünü anımsayalım. Fransız monarşist, Şubat 1848’de devrilmişti. Burjuva cumhuriyetçiler iktidarda idiler. Tıpkı bizim kadetler gibi düzen istiyorlardı, düzen dedikleri şey monarşinin baskı araçlarının, yani polis, sürekli ordu, ayrıcalıklı yüksek görevliler takımının yeniden gönendirilmesi ve güçlendirilmesi idi. ‘Toplumsal” özlemleri, yani henüz pek bulanık sosyalist özlemleri ile birlikte devrimci proletaryadan nefret ettikleri için, tıpkı bizim kadetler gibi, devrime bir son vermek istiyorlardı. Tıpkı bizim kadetlerimiz gibi, Fransız devrimini dünya çapında bir proletarya devrimine dönüştürmek demek olan Fransız devrimini bütün Avrupa’ya yayma siyasetine amansız bir kin besliyorlardı. Bizim kadetler gibi, onlar da, Louis Blanc’ın küçük-burjuva sosyalizmini sanatla, ustalıkla sömürmesini bildiler ve Louis Blanc’ı bakan yaptılar, o işçi lideri olmak istiyordu, onlar işçi liderini burjuvazinin bir yardımcısı, bir kuyrukçusu yaptılar.
Yönetici sınıfın sınıfsal çıkarı, tutumu ve politikası böyle idi.
Küçük-burjuvazi, büyük, çok önemli olan, ama kararsız, kızıl heyulası ile korkudan dilini yutmuş, ‘anarşistlere’ karşı yükselen haykırışlardan etkilenmiş başka bir toplum gücünü temsil ediyordu. Özlemlerinde düşçü, ‘sosyalist’ edebiyata tutkun, gönüllü olarak kendini ‘sosyalist demokrasi’ diye nitelendiren [sosyalist-devrimciler ve menşevikler de bugün bu aynı terimi kullanıyorlar] küçük-burjuvazi, bu korkusunun kendisini burjuvaziyi izlemeye mahkum ettiğini anlamaksızın devrimci proletaryayı izlemekten korktu. Çünkü, bağrında, burjuvazi ile proletaryanın birbirlerine karşı ateşli bir sınıf savaşımı yürüttükleri bir toplumda, özellikle bu savaşım devrim yüzünden kaçınılmaz bir biçimde daha da ağırlaştırılmış bulunduğu zaman, bir ‘orta’ çizgi olamaz. Küçük-burjuvazinin sınıfsal tutumunun ve özlemlerinin özü, olanaksız olanı istemek, olanaksız olana özlem duymaktır, kısaca bu ‘tam orta’ya özlem duymaktır.
Proletarya, burjuvazi ile ‘anlaşıp uzlaşmaya’ değil, burjuvaziye karşı zafere özlem duyan, devrimin yiğitçe ilerlemesine ve uluslararası gelişimine özlem duyan, üçüncü bir belirleyici toplum gücüdür.
Cavaignac bu tarihsel ve nesnel koşullardan doğdu. Küçük-burjuvazi, duraksamalarının sonunda, etkin bir etken olmaktan çıktı ve Cavaignac, Fransız kadeti, proletaryanın orta sınıflara esinlendiği korkudan yararlanarak Paris işçisini silahsızlandırmaya ve onları kitle halinde öldürmeye kalkıştı.
Devrim, bu tarihsel kurşuna dizmelerle sonuçlandı. Sayı bakımından en kalabalık olan küçük-burjuvazi, burjuvazinin kuyruğunda güçsüzdü ve güçsüz kaldı; üç yıl sonra, sezarcı monarşi Fransa’da en tiksinç biçimi ile yeniden gönendirilmişti.” (V. İ. Lenin, Tüm Yapıtlar, c. XX, s. 616-517). -277
[139] Journal des Débats politiques et littèraires 1789’da Paris’te kurulmuş günlük bir Fransız burjuva gazetesi. Temmuz monarşisi sırasında hükümetin gazetesiydi, orleancı burjuvazinin organıydı. 1848 Devrimi sırasında gazete, karşı-devrimci burjuvazinin, düzen partisi denilen partinin görüşlerini dile getiriyordu. -482
[140] Caton Eski Roma’da devlet adamı. Senato’daki konuşmalarını “Kartaca yıkılmalı” tümcesiyle bitirmeyi alışkanlık haline getirmiştir. Roma’ya karşı ticari rekabet yapan Kartaca’nın ortadan kaldırılmasını istiyordu. -283.
[141] İlk anayasa taslağı Ulusal Meclise 19 Haziran 1848’de sunulmuştu. -284.
[142] İncil’e göre, İsrail’in ilk kralı Saul, Filistinlilerle giriştiği savaşta düşmanlarından binlercesini öldürmüştü; oysa kendisine yardımcı olduğu silahtarı David onbinlerce öldürmüştü. Saul’un ölümünden sonra İsrail’in kralı David oldu. -287.
[143] Zambak Bourbon hanedanının arması; Menekşe Bonapartçıların arması. -501
[144] Marks burada, Neue Rheinische Zeitung’un 21 Aralık 1848 tarihli 174. sayısında Ferdinand Wolff’un takma adıyla çıkan 18 Aralık tarihli Paris raporuna değiniyor. Bu sözler, gazeteye gönderilen malzemeyi baştan aşağı gözden geçirilmek üzere gazeteye sunmuş olan Marks’a ait olabiir. -288.
[145] Soulouque Haiti zenci cumhuriyetinin başkanı, Napoleon’u taklit ederek, 1850’de kendini Haiti imparatoru ilan ettirdi, çevresini zenci mareşal ve generallerden kurulu bir genelkurmayla kuşattı, sarayını Fransız modeline göre düzene koydu. Halk, Louis Bonaparte’a, “Fransız Soulouque” adını takarak bu benzerliği ince bir nükte ile dile getiriyordu. -291.
[146] Civita-Vecchia Roma yakınlarında, papalığa bağlı devletleri halk hareketine karşı korumakla yükümlü Fransız garnizonunun işgal ettiği İtalyan kalesi ve limanı. -301.
[147] Düzen Partisi Tutucu büyük burjuvazinin 1848’de kurulmuş bir partisi. Bu parti Fransız monarşistlerinin iki hizbinin koalisyonu halindeydi -meşruiyetçilerin ve orleancıların; 1849’dan 2 Aralık 1851 hükümet darbesine kadar, bu parti, İkinci Cumhuriyetin yasama meclisinde önde gelen bir konuma sahip olmuştur. -496
[148] 1814-30 Restorasyonu Fransa’da Bourbon hanedanının ikinci kez tahtı elde bulundurduğu dönem, soyluların ve kilisenin çıkarlarını koruyan Bourbon’ların gerici rejimi, 1830 Temmuz devrimiyle yıkılmıştır. -496
[149] 7 Marttan 3 Nisana (1849) kadar, Bourges kendi, 15 Mayıs 1848 olaylarına katılanların yargılanmasına tanık oldu. Barbès ömür boyu, Blanqui on yıl, Albert, De Flotte, Sobrier, Raspail ve ötekiler ise çeşitli hapis cezalarına çarptırıldılar. -509
Dipnotlar
[54*] Janus Roma tanrısı; birbirinin karşıtı iki yüzle temsil edilirdi, mecazi anlamı, iki yüzü olan, iki farklı biçimde hareket eden. -Ed.
[55*] Burada ve daha ilerde Ulusal Meclis ile kastedilen 28 Mayıs 1849’dan Aralık 1851’e kadar görev yapmış olan Ulusal Yasama Meclisidir. -Ed.
[56*] Emrivaki. -ç.
[57*] “Beyaz terörü kızıl teröre yeğ tutarım.” -ç.
[58*] Yetenekli herkese yaptığı işe göre! (Saint-Simon’un ünlü formülünün başka sözcüklerle ifadesi.) -Ed.
[59*] O günden bu yana olan değişiklik ne kadar da büyüktü. (Virgil, Aeneld.) -Ed.
[60*] Ya Sezar ya Clichy. (Clichy – Pariste borçlarını ödeyemeyenlerin kapatıldıkları cezaevi.) (Ünlü “Aut Caesar aut nihu” “Ya Sezar ya hiç” sözünün başka sözcüklerle ifadesi.) -Ed.
[61*] Georg Herwerg, “Aus den Bergen” (“Dağlardan”). -Ed.
[62*] Hadi canım sen de! Daha neler! -Ed.
[63*] Napoléon Joseph Bonaparte, Jerome Bonaparte’ın oğlu. -Ed.
[64*] Gönlünde. -ç.
[65*] Borsa dolandırıcısı. -ç.
[66*] O kadar budala değildi! -ç.
[67*] Serbest ticaret. -ç.
[68*] 8 Haziran 1849 günü, tuz yataklarında bir imtiyaz elde etmek için görevlileri ayarttığından Parmentier ve General Cubières’e karşı açılan dava ile, gene o zamanın Bayındırlık Bakanı Teste’e karşı açılan ihtilâs davası, Paris Yüksek Mahkemesinde görulmeye başlandı. Teste, dava sırasında intiharı denedi. Her üçü de ağır para cezalarına çarptırıldılar. Ayrıca, Teste, üç yıl hapis cezasına mahkum oldu. [Engels’in 1895 tarihli baskıya notu.]
[69*] Yaşasın içki vergisi. -ç.
[70*] Üç kere Yaşa! ve bir daha Yaşa! -ç.
[71*] Kendi insaf ve merhametince. -ç.
[72*] Chambre introuvable Bu, 1815’te Napoléon’un ikinci kez devrilişinin hemen ardından seçilen bağnazcasına aşırı-kralcı ve gerici milletvekilleri meclisine tarihin verdiği addır.. [Engels’in 1895 tarihli baskıya notu.]
[73*] Napoléon III. -Ed.
[74*] Grekler bir sözcük oyunu: Yunanlılar, ama aynı zamanda profesyonel dolandırıcılar. [Engels’in 1895 tarihli baskıya notu.]
[75*] “Benden sonra tufan.” -ç.
[76*] Bu giriş paragrafı Engels tarafından 1895 tarihli baskı için yazılmıştır. -Ed.
[77*] Görkemli bir serinkanlılık. -ç.
[78*] Yoksulluk belgesi. -Ed.
[79*] Bkz: bu cildin 326. sayfası -Ed.
[80*] Kendilerine karşın cumhuriyetçiler. (Molière’in Le Médecin malgré lui komedisine atıf.) -Ed.
Açıklayıcı Notlar
[17] Proleter devrimin bütün gelişmiş kapitalist ülkelerde aynı zamanda yapılabileceği ve dolayısıyla devrimin yalnızca tek bir ülkede zafere ulaşmasının olanaksızlığı vargısı ki bu vargı nihai ifadesini Engels’in “Komünizmin İlkeleri” adlı denemesinde bulur tekel-öncesi kapitalizm dönemi için doğruydu.
Emperyalizm çağında kapitalizmin eşit olmayan ekonomik ve siyasal gelişimi yasasını hareket noktası olarak alan Lenin, farklı bir vargıya ulaştı. Buna göre, yeni tarihsel koşullarda, tekelci kapitalizm döneminde, sosyalist devrim ilkin birkaç ülkede, hatta tek bir ülkede zafere ulaşacaktı ve devrimin bütün ülkelerde ya da ülkelerin çoğunda aynı anda zafere ulaşması olanaksızdı. Bu tez ilk kez Lenin’in “Avrupa Birlişik Devletleri Sloganı Üzerine” adlı makalesinde ortaya konmuştur. (Bkz. Lenin, Marx-Engels-Marksizm, Sol Yayınları, Ankara 1976, s. 329-334. -329
[94] Marks’ın Fransa’da Sınıf Savaşımları, 1848-1850 adlı yapıtı, “1848’den 1849’a” başlığı altında bir dizi makaleden oluşmaktadır. Bu yapıt, Fransa’nın tarihinin tüm bir dönemini materyalist açıdan açıklamakta ve proletaryanın devrimci taktiklerinin en önemli ilkelerini ortaya koymaktadır. Yığınsal devrimci savaşımın pratik deneyimlerinden hareketle Marks, kendi devrim ve proletarya diktatörlüğü teorisini geliştirmiştir. İşçi sınıfının siyasal gücü elde etmesinin zorunluluğunu ortaya koyarken Marks, ilk kez “proletarya diktatörlüğü” terimini kullanmakta ve bu diktatörlüğün siyasal, ekonomik ve ideolojik görevlerini açığa çıkarmaktadır. İşçi sınıfı önderliğinde işçi-köylü ittifakı düşüncesini formüle etmektedir. İlk plana göre Fransa’da Sınıf Savaşımları dört makale içerecekti. “Haziran 1848 Yenilgisi”, “13 Haziran 1849”, “13 Haziranın Kıta Üzerindeki Sonuçları” ve “İngiltere’de Mevcut Durum”. Ne var ki, bu makalelerden ancak üçü çıktı. Haziran 1849 olaylarının Kıta üzerinde yarattığı etkiler ve İngiltere’deki durum sorunu, Neue Rheinische Zeitung’daki öteki yazılarda ele alındı, özellikle Marks ve Engels’in birlikte yazdıkları uluslararası yorumlardı. Engels bu yapıtı 1895’te yayına hazırlarken, “Üçüncü Uluslararası Yorum”un Fransa’daki olaylarla ilgili kesimlerini dördüncü bölüm olarak yapıta ekledi. Engels bu bölüme “1850 Yılında Genel Oy Sisteminin Yürürlükten Kaldırılması” başlığını koydu. Bu ciltteki ilk üç bölümün başlıkları, dergide çıkan yazılardaki başlıklardır; dördüncü bölümün başlığı ise 1895 tarihli baskıdaki başlıktır.
[98] In partibus infidelium (kafirler diyarında) Hıristiyan olmayan ülkelerde salt adı var kendi yok piskoposluk bölgelerine atanan katolik piskoposlara verilen ek bir ünvan. Bu deyim Marks’on ve Engels’in yapıtlarında, çoğu kez, bir ülkedeki fiili durumu görmezden gelerek yurtdışında kurulmuş olan mülteci hükümetler için kullanılmaktadır. -482
[152] Bonaparte’ın cumhurbaşkanı ilan edildiği gün. -311.
[153] Démocratie pacifique Paris’te 1843-51 tarihleri arasında, Victor Considérant’ın yönetimi altında çıkan günlük bir furiyeci gazete. -315.
[154] “Anayasa Dostları Demokratik Derneği” Le Peuple’ın (“Halk”) 13 Haziran 1849 tarihli 206. sayısında yayınladığı bildiride, Parislileri yetkililerin “küstahça gösterişler”ini protesto etmek üzere düzenleyecekleri barışçıl gösteriye katılmaya çağırıyordu. -315
[155] Bu bildiri Réforme’da, Démocratie pacifique’de ve Proudhon’un Peuple’ında 13 Haziran 1849’da yayınlandı. -316
[156] Marks, burada, Fransız ordusunun desteğine dayanarak Roma Cumhuriyetinin bastırılmasının ardından Roma’da gerici rejime başvuran Papa IX. Pius’un üç kardınalden oluşan komisyonuna değiniyor. Kardinaller kırmızı pelerin giyiyorlardı. -320.
[157] Le Siècle 1836’dan 1839’a kadar Paris’te yayınlanan günlük bir Fransız gazetesi; 1840’larda küçük-burjuvazinin istemleri ılımlı anayasal reformlarla sınırlı olan kesiminin görüşlerini dile getiriyordu; 1850’lerde ise ılımlı cumhuriyetçilerin gazetesiydi. -321.
[158] La Presse 1836’dan 1839’a kadar Paris’te yayınlanan günlük bir Fransız gazetesi; 1840’larda küçük-burjuvazinin istemleri ılımlı anayasal reformlarla sınırlı olan kesiminin görüşlerini dile getiriyordu; 1850’lerde ise ılımlı cumhuriyetçilerin gazetesiydi. -526
[159] Burada, Bourbon hanedanından oluşuna dayanarak Fransız tahtı üzerinde hak iddia eden ve kendisini Henry V dedirten Kont Chambord’a değiniliyor. Wiesbaden’a ek olarak Ems de onun Batı Almanya’da oturmakta olduğu yerler arasındaydı.
[160] 1848 Şubat Devriminden sonra Fransa’dan kaçmış olan Louis-Philippe Londra civarındaki Clanemont’da kalmaktaydı. -506
[161] “Motu proprio” (“kendi inisiyatifiyle”) Papalık bölgesinin genellikle iç siyasal ve yönetsel işlerini ilgilendiren konularda, kardınallerin daha önceden onayları alınmaksızın yayınlanan özel bir Papalık genelgesinin ilk sözcükleri. Burada Papa IX. Pius’un 12 Eylül 1849 tarihli genelgesine değiniliyor. -323.
[162] Marks tarafından verilen rakamlar birbirini tutmuyor. Herhalde bir tashih hatası yüzünden 578.178.000 yerine, metinde, 538 milyon yazılı. Ama Marks’ın vardığı genel sonuç bu hatadan etkilenmiyor, çünkü her iki durumda da kişi başına net gelir 25 frankın altındadır. -335.
[163] Bir meşruiyetçi olan De Beaune’nın ölümünden sonra du gard bölgesinde yeni bir seçim yapıldı. Bu seçimin sonucunda Montagne’ın desteklediği Favaune 36.000 oydan 20.000’ini alarak milletvekili seçildi. -336.
[164] 13 Aralık 1849’da yürürlüğe girmiştir. Bu yasaya dayanılarak, ilkokul öğretmenleri valiler tarafından keyfi olarak görevlerinden alınabiliyorlar ve disiplin cezalarına çarptırılabiliyorlardı. -337.
[165] 1850’de hükümet Fransız topraklarını beş büyük askeri bölgeye ayırdı. Bunun sonucunda Paris ve ona bağlı ilçeler aşırı-gerici generallerin yönetimindeki dört askeri bölge ile kuşatılmış oldu. Bu gerici generallerin sahip oldukları sınırsız yetke ile Türk paşalarının zorba yönetimi arasında bir parallik kuran cumhuriyetçi basın bu askeri bölgelere “paşalık” adını takmıştı. -337.
[166] “Falloux Yasası” olarak bilinen ve Meclisin 15 Mart 1850’de kabul ettiği öğretim yasası, bütün halk eğitimini tümüyle ruhban sınıfının eline teslim ediyordu. -337.
[167] Burada Cumhurbaşkanı Louis Bonaparte’ın 31 Ekim 1849’da yasama meclisine gönderdiği ve Barrot kabinesini görevden alıp yerine bir yenisini kurduğunu bildiren mesajına değiniliyor. -337.
[168] Paris polis şefliğine yeni atanmış olan Carlier, 19 Kasım 1849 tarihli bildirisinde, “dinin, emeğin, ailenin, mülkiyerin ve sadakatin” korunması amacıyla bir “anti-sosyalist toplumsal birlik”in kurulmasını istiyordu. -337.
[169] Le Napoléon 6 Ocak 1850’den 19 Mayıs 1850’ye kadar Paris’te yayınlanan haftalık bir gazete. -338.
[170] Eugène Sue’nün Mystères du Paris (“Paris’in Gizemleri”) adlı yapıtında önerdiği yoksullar bankasını Marks ve Engels Kutsal Aile’de şöyle nitelemişlerdir:
“İşi bir başka türlü, akla-uygun olarak almak gerekirse, eleştirel Yoksullar Bankası fikri şuna gelir: Emekçinin çalışacak işi olduğu sürece, işsizlik günlerinde yaşamak için gereksineceği tutar, ücretinden kesilir. İster ben ona, işsizlik sırasında, çalıştığı dönem boyunca bana ödemesi koşulu ile belirli bir para tutarı vereyim, ister çalıştığı dönem boyunca işsizlik zamanlarında ona geri vermem koşulu ile, o bana belirli bir para versin, iş hep aynı kapıya çıkar. O işsiz kaldığı zaman benden aldığı şeyi, çalıştığı zaman hep bana verir.” (K. Marks-F. Engels, Kutsal Aile, ya da Eleştirel Eleştirinin Eleştirisi, Sol Yayınları, Ankara 1976, s. 296) -338.
[171] 5 Şubat 1850’de, polis şefi bonapartçı Carlier, bütün “özgürlük ağaçları”nın sökülmesini emretti. “Özgürlük ağaçları” dikmek alışkısı Fransız Devrimi dönemine kadar uzanır ve bu alışkı, 1830 Temmuz Devrimi ve 1848 Şubat Devrimi sırasında yeniden tazelenmişti. -342.
[172] 24 Şubat günü, 1830 Temmuz Devriminin yıldönümünde, halk, Temmuz dikilitaşının kaidesini, parmaklıklarını ve özgürlük uğruna ölenlerin mezarlarını çiçeklerle ve çelenklerle süslemişti. Onların arkasından polis bunları kaldırdı, bu da halkta büyük bir öfke fırtınasına yolaçtı. -342.
[173] 10 Mart 1850’de, Yasama Meclisi için ara seçimler yapıldı. 13 Haziran 1849’da Montagne’ın müdahalesinden sonra hapse atılan ya da sürülenlerden boşalan yerleri doldurmak üzere yeni milletvekilleri seçildi. -342.
[174] Blanqui’nin destekçisi ve devrimci Paris proletaryasının temsilcisi De Flotte, 15 Mart 1850’de yapılan seçimlerde 126.643 oy almıştı. -345.
[175] Saint-Barthélemy gecesi (23-24 Ağustos 1572) Fransa’da din savaşlarının en kanlı olaylarından biridir. Kralın emri üzerine katolikler kalvinci protestanları kılıçtan geçirmişlerdir. -345.
[176] Koblenz Batı Almanya’da bir kent; 18. yüzyıl sonundaki Fransız burjuva devrimi sırasında bu kent karşı-devrimci mültecilerin merkezi haline gelmişti. -346.
[177] 1797’de İngiliz hükümeti, İngiltere Bankasını kısıtlayan özel bir yasa çıkartmıştı; bu yasa, banknotları sonsuz ödeme gücüne sahip kılıyor ve banknotlar karşılığında altın ödenmesini durduruyordu. 1819’da altın ile ödeme tekrar başladı. -349.
[178] Burgravlar, yasama meclisinin yeni bir seçim yasası hazırlamakla görevli komitesindeki önde gelen 17 orleancı ve meşruiyetçi üyeye, sınırsız -yetki iddiasında bulunmaları ve gerici özlemler taşımaları yüzünden verilen addı. Bu ad, Victor Hugo’nun tarihsel piyesinden alınmıştı. Bu piyes, imparator tarafından atanan “burg” (kale) komutanına Burg-Grof dendiği ortaçağ Almanyası’nda geçiyordu. -351
[179] L’Assemblée nationale Monarşist meşruiyetçi eğilimde günlük bir Fransız gazetesi; 1848’den 1857’ye kadar Paris’te yayınlanmıştır. 1848 ile 1851 arasında meşruiyetçiler ile orleancıların birleşmelerini desteklemiştir. -354.
[180] Le Constitutionnel 1815’ten 1870’e kadar Paris’te yayınlanan günlük bir Fransız burjuva gazetesi; 1840’larda orleancıların ılımlı kanadının organı; 1848 Devrimi sırasında Thiers’in etrafında toplanmış olan karşı-devrimci burjuvazinin görüşlerini dile getirmiştir; 1851 hükümet darbesinden sonra bonapartçı bir gazete olmuştur. -354.
[181] “Baiser Lamourette” (Lamourette öpücüğü) Burada, 18. yüzyıl sonu Fransız Devrimi sırasında olmuş ünlü bir olaya değiniliyor. 7 Temmuz 1792 günü yasama meclisi üyesi Lamourette, partiler arasındaki bütün kavgaların kardeşçe bir öpüşmeyle son bulmasını önermişti. Bu önerinin etkisi altında birbirine düşman partilerin temsilcileri hararetle kuçaklaşıp barıştılar. Ama ertesi gün bu ikiyüzlü “kardeşçe öpüşme” tamamıyla unutulmuştu. -355.
[182] Le Pouvoir 1849’da Paris’te kurulmuş bonapartçı bir gazete; gazete bu başlık altında 1850’den 1851’e kadar yayınlanmıştır. -356.
[183] Fransız Cumhuriyetinin Anayasasının 32. maddesine göre, yasama meclisinin iki dönemi arasında 25 seçilmiş üyeden ve Meclis Bürosundan oluşan sürekli bir komisyon kurulabiliyordu. Gerektiğinde bu komisyon yasama meclisini toplayabiliyordu. 1850’de komisyon aslında 39 üyeden oluşmuştu. -357.
[184] Bunada, Kont Chambord’un iktidara gelmesi halinde meşruiyetçiler tarafından atanacak yeni bir kabineye değiniliyor. Bu kabine De Lévis, Saint-Priest, Berryer, Pastoret ve d’Escars’dan oluşacaktı. -357.
[185] Burada, Wiesbaden Bildirisi diye adlandırılan bildiriye değiniliyor. Bu bildiri 30 Ağustos 1850’de Wiesbaden’de Kont Chambord’un talimatı uyarınca yasama meclisinin meşruiyetçi kesiminin sekreteri De Barthelemy tarafından hazırlanan sirkülerdi. Sirküler, iktidara gelmeleri halinde meşruiyetçilerin izleyecekleri politikayı açıklamaktaydı. Bu sirkülerde Kont Chambord, “halka yapılacak her türlü başvuruyu resmen ve kesinlikle reddettiğini, çünkü böyle bir başvurunun büyük bir ulusa ilke olan kalıtsal monarşinin reddi demek olacağını” açıklıyordu. Bu açıklama başını La Rochejaquelien’in çektiği bazı monarşistlerin protestoları üzerine basında tartışmalara yolaçmıştı. -357.
[186] Burada Louis Bonaparte’ın toplumun tortusu, ayaktakımı ile kurduğu kendi örgütüne değiniliyor. Bonaparte, hükümet darbesini bu örgütün yardımı ile yaptı. Bu örgüte “10 Aralık Derneği” denmiştir, çünkü Louis Bonaparte, 10 Aralıkta cumhurbaşkanı seçilmişti. -359
