NOTLAR
I
“Tutsaklar kafilesi Ulrich caddesinde durdu ve kaldırım üzerinde, yola karşı, dört-beş sıra biçiminde dizildi. General Marki de Galliffet ve kurmayı atlarından indiler ve sıranın solundan bir yoklamaya başladılar. Sıraların önünden yavaş yavaş yürüyen ve gözucuyla bakan general, şurada burada duruyor, bir adamın omuzuna vuruyor ve onu sıradan çıkarttırıyordu. Çoğu durumda, daha geniş bir konuşma olmaksızın, bu biçimde seçilen kişi, böylece az zamanda küçük bir ek kafilenin oluşmuş bulunduğu yolun ortasına itiliyordu. … Yanlışlık için bolca yer vardı. Atlı bir subay, general Galliffet’ye, özel bir saldırı nedeniyle bir erkek ile bir kadını gösterdi. Sıralardan fırlayan kadın, diz çöktü, ve kollarını açarak, ateşli sözlerle suçsuz olduğunu söyledi. Ve o zaman, acıya aldırmaz bir çehre ve heyecansız bir duruşla, general ona şöyle dedi: ‘Bayan, ben Paris’in bütün tiyatrolarında bulundum, oyununuzun benim üzerimde hiç bir etkisi olmayacak. Komedi oynama zahmetine değmez …’ O gün, (sayfa: 290) yanında bulunanlardan göze görünecek derecede daha uzun boylu, daha pis, daha çirkin olmak, iyi bir durum değildi. Özellikle bir kişi dikkatimi çekti, çünkü o bu dünyanın acılarından tez kurtuluşunu kırık burnuna borçluydu… Böylece yüz kadar kişinin seçilmesinden sonra, bir idam mangası onları teslim aldı ve ölüm mahkumlarını arkada bırakan kafile, yürüyüşüne yeniden başladı. Birkaç dakika sonra, ardımızda bir yaylım ateş başladı ve bir çeyrek saatten çok sürdü. Bu, böylesine hızlı bir biçimde ölüme yargılanan bu mutsuzların idamı idi.” (Daily News’un [199] Paris muhabiri, 8 Haziran.)
“İkinci İmparatorluğun içki âlemlerindeki utanmazca davranışları ile öylesine ünlü karısının pezevengi” olan bu Galliffet, bir Fransız “Teğmen Piştov” [“Enseigne Pistolet”] şöhretine hak kazandı.
“İhtiyatlı bir gazete olan ve heyecan uyandırma düşkünü olmayan Le Temps, [200] iyice öldürülmemiş ve adamakıllı ölmeden önce gömülmüş bulunan insanların tüyler ürpertici öyküsünü anlatıyor. Öldürülen insanlardan çoğu, aralarından bazıları yarım yamalak olmak üzere, Saint-Jacquesla-Boucherie arkasındaki alana gömüldü. Gündüz, işlek sokakların gürültüsü herhangi bir şeyin farkedilmesini engelliyordu, ama gecenin sessizliği içinde, çevredeki evlerde oturanlar, uzaktan gelen iniltiler tarafından uyandırıldılar, ve sabah büzülmüş bir elin topraktan çıktığı görüldü. Sonuç olarak, cesetlerin çıkarılmasına girişme buyruğu verildi… Birçok yaralının canlı canlı gömüldüğünden en küçük bir kuşku yok. Brunel, geçen 24 Mayıs günü, metresi ile birlikte, Vendôme alanındaki bir evin avlusunda öldürüldüğü zaman, cesetler 27 Mayıs öğleden sonraya değin orada kaldı. Mezarcılar cesetleri almaya geldikleri zaman, kadını henüz yaşar buldular ve onu ambulansa taşıdılar; dört kurşun yemiş olmasına karşın, kadın şimdi tehlike dışındadır.” (Evening Standard’ın [201] Paris muhabiri, 8 Haziran.)
II
Aşağıdaki mektup, Londra’da çıkan Times gazetesinin 13 Haziran günlü sayısında yayınlanmıştı; [202] (sayfa: 291)
“Times Yayımcılarına:
“Bayım,
“6 Haziran 1871 günü, Bay Jules Favre, bütün Avrupa devletlerine bir bildirge göndererek, Uluslararası İşçi Birliğine karşı bir ölüm avı açmak için onlara başvurdu. Birkaç gözlem bu belgeyi karakterize etmeye yetecek.
“Tüzüğümüzün girişinde, Enternasyonalin ’28 Eylül 1864 günü, Londra, Longrace, St. Martin’s Hall’de düzenlenen açık bir toplantıda’ kurulmuş bulunduğu açıklanmıştır. Kişisel nedenlerinden ötürü, Jules Favre kuruluş tarihini 1862’den önceye atıyor.
“İlkelerimizi açıklama ereğiyle, Enternasyonalin ’25 Mart 1869 günlü gazetesi’ni aktardığını bildiriyor. Ve neyi aktarıyor? Enternasyonal olmayan bir derneğin gazetesini. O bu türlü bir manevraya, henüz görece genç bir avukat iken, Cabet tarafından alçaltıcı yazı yayınlama nedeni ile dava edilen leNational gazetesini savunma zorunda kaldığı zaman da başvurmuştu. O zaman da, kendi kafasından kattıklarını okuyarak, Cabet’nin yergi yazılarından parçalar okuduğunu ileri sürmüş, mahkemenin aynı oturumunda meydana çıkan ve, Cabet’nin hoşgörüsü olmasaydı, Jules Favre’ın Paris barosundan atılmasına yolaçacak olan bu manevrayı çevirmişti. Onun tarafından Enternasyonal belgeleri olarak aktarılan belgelerden hiç biri Enternasyonale ilişkin değildir. Örneğin, şöyle diyor:
“‘İttifak tanrıtanımaz olduğunu ilân eder, der 1869 Temmuzunda Londra’da kurulmuş bulunan Genel Konsey.’
“Genel Konsey hiç bir zaman böyle bir belge yayımlamamıştır. Tersine, o, ittifakın, Jules Favre tarafından anılan CenevreSosyalistDemokrasiİttifakı’nın (Alliancedeladémocratiesocialiste) kuruluş tüzüğünü aşağılayan bir belge yayımlamıştır.
p; “Jules Favre, kısmen imparatorluğa karşı yöneltilmiş olduğunu da ileri sürdüğü, genelgesinin bir ucundan öbürüne, imparatorluk savcılarının Enternasyonal üzerine uydurdukları, ve hatta bu imparatorluk mahkemeleri karşısında bile sefilce yıkılmış bulunan polis uydurmalarını yinelemekten başka bir şey yapmıyor.
“Son savaş üzerindeki (geçen temmuz ve eylüldeki) her (sayfa: 292) iki çağrısında da, Enternasyonal Genel Konseyinin Fransa’ya karşı Prusya fetih planını kınamış olduğu bilinir. Savaş başladıktan az sonra, Jules Favre’ın özel sekreteri olan Bay Reitlingen, Konsey aracılığı ile, ulusal savunma hükümeti yararına, Bismarck’a karşı bir gösteri düzenlenmesi için bazı Genel Konsey üyelerine, elbette boş yere, başvurmuştur; bu üyelerden cumhuriyet adının anılmaması özellikle istenmişti. Genel Konseyin, 9 Eylül günlü çağrısında, Paris işçileri Jules Favre ve meslektaşlarına karşı kesin olarak uyarılmış bulunmalarına karşın, Jules Favre’ın Londra’ya beklenen gelişi onuruna, kuşkusuz en iyi niyetlerle, gösteri hazırlıkları yapılmıştı.
“Eğer Enternasyonal de, Jules Favre konusunda, bütün Avrupa hükümetlerine, onların müteveffa Bay Millibre tarafından Paris’te yayınlanmış bulunan belgeler üzerine özel dikkatini çeken bir genelge gönderseydi, Jules Favre ne derdi?
“Saygılı hizmetkârınızım, bayım.”
256, High Holborn, Londra,Western Central, 12 Haziran
“JOHN HALES
Uluslararası İşçi Birliği Genel Konsey sekreteri”
“Uluslararası Dernek ve erekleri” üzerindeki bir makalede, Londra’da yayımlanan (24 Haziran günlü) Spectator, [111] sofu haberci olarak, benzer başka marifetler arasında, ve Jules Favre’ın yapmış bulunduğundan daha da eksiksiz bir biçimde, “ittifak”ın yukarda sözü geçen belgesini, Enternasyonalin yapıtı olarak aktarıyor, ve bu iş yukardaki yanıtın Times’da yayımlanmasından onbir gün sonra yapılmış bulunuyor. Bu bizi şaşırtmadı. Çok zaman önce, Büyük Frédéric, tüm cizvitler içinde, protestan cizvitlerin en kötüleri olduklarını söylemekten hoşlanıyordu.
Marks tarafından Nisan-Mayıs 1871’de yazılmıştır
1871 Haziran ortasında, Londra’da ve, 1871-1872 yılları içinde de,çeşitli Avrupa ülkeleri ve Birleşik Devletler’de ayrı bir broşür biçiminde yayımlanmıştır(sayfa: 293)
(Seçme Yapıtlar, Cilt: II, s: 213-293,Sol Yayınları, Temmuz 1997. Çeviri: Kenan Somer)
Dipnotlar
[1*] Georges Darboy. -Ed.
[2*] Jules Favre. -Ed.
[3*] 1870 Almanca baskıda, “barış ve özgürlük” sözcüklerinden önce, “bağımsızlık” sözcüğü de vardı. -Ed.
[4*] 1870 Almanca baskıda şu ekleme var: “ki bu da zaten Hohenzollernlerin geleneği içindedir”. -Ed.
[5*] 1870 Almanca baskıda şu ek tümce de var: “Sağduyularını yitirmiş bulunan burjuva yurtseverlerin, Almanya’ya ‘garanti ettikleri’ barış perspektifi işte budur.” -Ed.
[6*] 1870 Almanca baskıda bu tümceyi şu tümceler izler: “Bununla birlikte bizim yurtsever yaygaracılarımız onlara teselli makamında sermayenin yurdu olmadığını ve ücreti de uluslararası yurtsevmez arz ve talep yasasının belirlediğini söyleyeceklerdir. Bu koşullarda, işçi sınıfının kendi sözünü söyleme ve burjuva bayları kendi adına konuşturmama zamanı gelmemiş midir?” -Ed.
[7*] 1870 Almanca baskıda, bu tümcenin sonu: “ama sadece onun Alman süngüleri sayesinde boş bırakılan yerini almıştır” biçimindedir. -Ed.
[8*] 1870 Almanca baskıda, “yurttaşlık görevlerini” sözcükleri, “yapmaktan geri kalmayacakları yurttaşlık görevlerini” biçimindedir. -Ed.
[9*] 1870 Almanca baskıda, tümcenin İngiliz basını ile ilgili parçası şöyle: “… İngiliz basınının bir bölümünün o Alman yurtseverlerinden daha az gürültü ile istemediği…” -Ed.
[10*] Yaşasın Cumhuriyet! -Ed.
[11*] Almanca baskıda: Karl Vogt, İngilizce baskıda: Joe Miller. -Ed.
[12*] Cezalarının büyük bir bölümünü çekmiş olduklarından, mahkümlara İngiltere’de bazan verilen ve onlara özgür olarak, ama polis gözetimi altında yaşama hakki kazandıran oturma iznini belirleyen deyim. Bu oturma izinleri tickets-of-leave (koşullu sallverilme belgeleri) adını taşır; ve bunlardan yararlananlara da tickets-of-leave men (içerden salıverilmişler) denir. [1871 Almanca baskıya Engels’in notu.]
[13*] Ferdinand Il. -Ed.
[14*] Sinek-Mirabeau. -Ed.
[15*] İmparatorluk kurulmuştur! -ç.
[16*] 1891 Almanca baskı, tarihi de ekler: “1871’de”. -Ed.
[17*] Pourceaugnac. – Molière’in komedilerinden birinde, ahmak, darkafalı küçük toprak soylusunu temsil eden bir karakter. -Ed.
[18*] Sorumlu yönetici. Bu parça, 1871 ve 1891 Almanca baskılarında, şu açıklama ile izlenir: “Başkası yerine hapis cezalarını çekmek için tutulmuş adam.” -Ed.
[19*] Makineli tüfekleri. -ç.
[20*] Kibarlığa özenen işsiz-güçsüz delikanlılar. -ç.
[21*] Bergeret. -Ed.
[22*] Maljournal. -Ed.
[23*] Belediye başkanlıkları. -ç.
[24*] Voltaire, Candide, bölüm 22. -Ed.
[25*] Bkz: bu cildin 290. sayfası. -Ed.
[26*] Polislerin. -ç.
[27*] Yaşasın Komün! -ç.
[28*] 1871 Almanca baskı, bu tümcenin sonunu, bıraz farklı bir yazılış içinde verir: “Devlet iktidarı gitgide emeği ezmeye yönelik bir kamu iktidarı, bir sınıf egemenliği aygıtı niteliği kazanıyordu.” -Ed.
[29*] Bölüntü ve fesat komiteleri. -ç.
[30*] Aşağılık yığın. -ç.
[31*] Parlamenter cumhurlyet. ç.
[32*] Bu “sürekli ordu” sözcüğü, 1871 ve 1891 Almanca baskılarda yoktur. -Ed.
[33*] 1871 ve 1891 Almanca baskılarda “işçi sınıfı hükümeti” sözcükleri italik dizilmiştir. -Ed.
[34*] Halk buyrultusu ile. -ç.
[35*] 1871 ve 1891 Almanca baskılarda, burada, “varlıklı sınıflar” biçiminde bir ekleme var. -Ed.
[36*] Almanca baskılar bu büyük bilimsel otoritenin kim olduğunu şöyle belirtir: “(Profesör Huxley)”. -Ed.
[37*] Kır bekçisi. -ç.
[38*] Belediye başkanı. -ç.
[39*] Léo Frankel. -Ed.
[40*] J. Dombrowski ve W. Wroblewski. -Ed.
[41*] Baron Haussmann, İkinci İmparatorluk döneminde Seine ilinin, yani Paris kentinin valisi. İşçi ayaklanmalarına karşı mücadeleyi kolaylaştırmak için, bir dizi kentçilik çalışması yaptırdı. [Lenin tarafından hazırlanan 1905 Rusça baskı için not.] -Ed.
[42*] Blanchet. -Ed.
[43*] Jeu de Paume: 1789 Ulusal Meclisinin ünlü kararları aldığı salon. [186] [1871 Almanca baskıya Engels’in notu.]
[44*] Yaşasın kral! ç.
[45*] Polis ve hafıyelerinden. -ç.
[46*] Özel odalarından. -ç.
[47*] Çöküş dönemi Parislileri. -ç.
[48*] Meyaem ve Hecate. – Yunan mitologyasında iki kötülük tanrıçası. -Ed.
[49*] Büyük bir olasılıkla Robinet. -Ed.
Açıklayıcı Notlar
[99] Sadova çarpışması (Königgrätz çarpışması olarak da bilinir), 3 Temmuz 1866’da olmuştur. 1866 Avusturya-Prusya savaşında bir dönüm noktası olmuş ve savaşı sona erdirmiştir. – 229.
[101] Sedan çarpışmasında, Napoléon III yönetimindeki Fransız ordusu, Prusya birlikleri karşısında yenik düşmüş ve 2 Eylül 1870’de teslim olmuştu. İmparator ve komutanlar 5 Eylül 1870’ten 19 Mart 1871’e kadar Cassel yakınlarındaki Wilhelmsköhe’de esir olarak alıkonulmuştur. Sedan yenilgisi İkinci Cumhuriyetin çöküşünü hızlandırmış ve 4 Eylül 1870’te Fransa’da cumhuriyetin ilân edilmesine yolaçmıştır. Ulusal savunma hükümeti diye anılan yeni bir hükümet kurulmuştur. – 217, 232, 243.
[103] Prusya’nın başını çektiği Kuzey Alman Birliği ya da Konfederasyonu, 19 devletten ve Kuzey ve Merkezi Almanya’nın üç kentinden oluşuyordu; Bismarck’ın tavsiyesi üzerine 1867’de kurulmuştur. Bu Konfederasyonun kuruluşu Almanya’nın, Prusya’nın egemenliği altında birleştirilmesinde en belirleyici adım olmuştur. Alman İmparatorluğu’nun kurulması sonucu, bu Konfederasyonun varlığı 1871’de son buldu. – 236.
[111] The Spectator. Liberal eğilimli bir haftalık İngiliz gazetesi, 1821’den itibaren Londra’da çıkmaya başlamıştır. 293.
[114] Fransa’da İç Savaş. Bilimsel komünizmin en önemli yapıtlarından biridir. Bu yapıtta marksist öğretinin sınıf mücadelesi, devlet, devrim ve proletarya diktatörlüğüne ilişkin savları, Paris Komünü deneyimi temel alınarak daha da geliştirilmiştir. Bütün ülkelerin işçilerini komüncülerin yiğit mücadelelerinin niteliği ve dünya çapındaki önemi konusunda aydınlatmak ve komüncülerin bu tarihsel deneyimlerinin tüm proletaryaya yayılması amacıyla Enternasyonalin Genel Konseyi tarafından Birliğin Avrupa’daki ve Birleşik Devletler’deki tüm üyelerine bir çağrı olarak kaleme alınmıştı.
Marx, bu yapıtında, Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i’nde ortaya koymuş olduğu proletaryanın burjuva devlet makinesini, mekanizmasını parçalaması gerektiği yolundaki düşüncesi (bkz: Marx, Engels, Seçme Yapıtlar, 1, Sol Yayınları, Ankara 1976, s. 472-588) daha da geliştirmiştir. Marx şu sonuca varmaktadır: “İşçi sınıfı mevcut devlet makinesini olduğu gibi almak ve onu kendi amaçları için kullanmakla yetinemez” (bkz: bu cildin 260. sayfası). Proletarya, onu parçalamak ve onun yerine Paris Komünü türünde bir devlet koymak zorundadır. Marx’ın proletarya diktatörlüğünün devlet biçimi olarak Paris Komünü türünden bir devlet görüşü, kendisinin devrimci teoriye yaptığı yeni katkının özünü oluşturur.
Marx’ın Fransa’da İç Savaş’ı çok büyük sayılarda basılmış ve okunmuştur. 1871’de ve 1872’de birkaç dile çevrilmiş ve çeşitli Avrupa ülkelerinde ve ABD’nde yayınlanmıştır. – 213, 241.
[115] Bu giriş, Marx’ın yapıtının, 1891’de, Almanya Sosyal-Demokrat Partisi tarafından, Paris Komününün 20. yıldönümü nedeniyle yayımlanmış bulunan Almanca üçüncü baskısı için Engels tarafından yazılmıştır. Engels, Paris Komünü deneyi ile onun Fransa’da İç Savaş’ta Marx tarafından yazılan teorik genelleştirilmesinin tarihsel anlam ve önemini belirttikten sonra, özellikle Komün üyesi blankiciler ve prudoncuların etkinliği üzerinde durarak, Paris Komünü tarihi ile ilgili bazı eklemelerde bulunmaktadır. Engels bu baskıya Marx’ın yazdığı Uluslararası İşçi Birliği Genel Konseyinin Fransız-Prusya Savaşına ilişkin birinci ve ikinci çağrıları da dahil etmiştir. Bu iki çağrı değişik dillerde yapılan daha sonraki basımlarda da yer almışlardır. – 213.
[116] Sözkonusu olan, Alman halkının, Napoléon egemenliğine karşı ulusal kurtuluş savaşıdır (1813-1814). – 214.
[117] Alman gerici çevreleri, napolyoncu Fransa’ya karşı savaşları izleyen dönemde, Alman devletlerindeki gerici rejime karşı çıkan ve Almanya’nın birleştirilmesini isteyerek siyasal gösteriler düzenleyen muhalefet hareketi üyelerine demagog adını veriyorlardı. Bu hareket esas olarak aydınlardan ve öğrencilerden oluşuyordu ve bunlar devlet yetkilileri tarafından amansızca cezalara çarptırılıyorlardı. – 214, 356.
[118] Sosyalistlere karşı olağanüstü yasa, Almanya’da 21 Ekim 1878’de kabul edildi. Tüm sosyal-demokrat örgütler, işçi yığın örgütleri, işçi basını yasaklandı, sosyalist yayınlara elkondu, sosyal-demokratlar baskı altına alındı. İşçi hareketinin baskısı altında, 1 Ekim 1890 günü bu yasa kaldırıldı. – 214.
[119] Belleville. Aynı adı taşıyan bir tepe üzerinde kurulmuş bulunan ve Komünün son savunma yeri olan Paris işçi mahallesi. – 215.
[120] Sözkonusu edilen Fransa’daki Temmuz 1830 burjuva devrimidir. – 216.
[121] Sözkonusu edilenler lejitimistler (meşruiyetçiler), orleancılar ve bonapartçılardır.
Lejitimistler, 1792’de devrilen Bourbon’ların yandaşları, büyük toprak soyluluğu ile yüksek din adamları katmanının çıkarlarını temsil ediyorlardı; parti, 1830’da, bu hanedanın ikinci dirilişinden sonra oluştu. İkinci İmparatorluk boyunca (1852-1870), halk desteğinden yararlanmayan lejitimistler, siyasal yergiler yayımlamakla yetindiler; yeniden etkinliğe 1871’de, karşı-devrimci güçlerin Paris Komününe karşı genel seferberliği sırasında geçtiler.
Orleancılar, Temmuz 1830 devriminden sonra iktidara gelen ve 1848’de devrilen, Bourbon’lar hanedanının küçük kolu olan Orléans ailesi yandaşları; bunlar mali aristokrasi ile büyük burjuvazinin çıkarlarını temsil ediyorlardı.
Bonapartçılar, Birinci (1804-1814) ve İkinci İmparatorluğun yıkılmasından sonra, Fransa’da Bonaparte’lar hanedanının yeniden kurulması yandaşları. – 216, 238.
[122] Burada sözkonusu olan, bonapartçı İkinci İmparatorluğun başlangıcını belirleyen ve Louis Bonaparte’ın gerçekleştirdiği 2 Aralık 1851 hükümet darbesidir. – 216.
[123] Birinci Cumhuriyet, Büyük Fransız Burjuva Devrimi sırasında, 1792’de ilân edilmiş, ve sonradan bunun yerini Napoléon Bonaparte’ın Birinci İmparatorluğu (1804-14) almıştır. – 217.
[124] 1866 Avusturya-Prusya Savaşı, Prusya’nın zaferi ile, bu iki ülke arasındaki uzun bir yarışmaya son verdi ve Prusya’nın desteği altında Almanya’nın birleşmesini önceden belirledi. Prusya, İtalya ile ittifak kurduğundan, birçok Alman devleti Avusturya’nın yanındaydı. Prag Barış Antlaşması uyarınca, Avusturya Schleswig-Holstein dükalığı üzerindeki haklarını Prusya’ya devrediyor, ona önemsiz bir ödenti ödüyor ve Venedik’i de İtalya’ya bırakıyordu. Viyana kongresi tarafından 1815’te kurulan ve otuzdan çok Alman devletini biraraya getiren Cermen Konfederasyonu dağılıyor, ve onun yerine, Avusturya olmaksızın, ve Prusya’nın desteği altında, Kuzey-Almanya Konfederasyonu kurulmuş bulunuyordu. Prusya, Hanover krallığını, Hessen-Kassel seçici prensliğini, Nassau Büyük-Dükalığını ve Frankfurt-an-Main özgür kentini kendine katıyordu. – 217.
[125] Burada sözkonusu olan şey, Versailles’da 26 Şubat 1871 günü bir yanda Thiers ve Jules Favre, ve öte yanda da Bismarck olmak üzere imzalanmış bulunan Fransa ve Almanya arasındaki barışın hazırlıklarıdır. Fransa, Almanya’ya Alsas ile Loren’in doğusunu bırakıyordu ve 5 milyar franklık bir savaş ödentisi ödeyecekti; para ödenene değin, ülkenin bir bölümü Alman işgali altında kalacaktı. Kesin barış antlaşması 10 Mayıs 1871 günü Frankfurt-an-Main’de imzalandı. – 218, 250, 352
[126] Mareşal Bazaine birlikleri, Ekim 1870’te, kenti kuşatan Alman birlikleri karşısında, Metz’de teslim oldular. Daha sonra, Metz’de (ve Sedan’da) tutsak olan Fransız askerleri, Paris Komününün kanlar içinde bastırılması için kullanıldılar. – 221.
[127] Olanakçılar. Fransız sosyalist hareketi içinde, 1882’de Fransa Sosyalist Partisinin bölünmesine yolaçan Brousse ve Malon tarafından yönetilen oportünist akım. Bu akımın liderleri, sadece elde edilmesi olanaklı olan şeyi elde etme yolundaki reformist ilkeyi benimsemişlerdi; takma adları da burdan gelir. – 223.
[128] Engels’in Giriş’inin, Alman sosyal-demokrasisinin teorik dergisi olan Neue Zeit’daki ilk yayımlanışı sırasında, yazıkurulu, metinde bir değişiklik yapmakta sakınca görmedi: elyazmasının son paragrafında kullanılan “sosyal-demokrat hamkafa” deyimi yerine “Alman hamkafa” deyimi kondu. Engels bu keyfi değişikliği onaylamadığını bildirdi, ama büyük bir olasılıkla bu yapıtın ayni zamandaki yayımlarında ayrılık görmek istemediğinden, ayrı basımda değiştirilen sözcüklere dokunmadı. Bu baskıda asıl metne uyulmuştur. – 226.
[129] Fransız-Alman savaşının patlak vermesinden hemen sonra Genel Konseyin talimatı üzerine Marx tarafından yazılan ve Enternasyonalin bu savaş karşısındaki tavrını ortaya koyan Birinci Çağrı ve gene Marx’ın Eylül 1870’te kaleme aldığı İkinci Çağrı, işçi sınıfının militarizm karşısındaki tavrını ve Marx ve Engels’in haksız savaşlara karşı ve proleter enternasyonalizmi ilkelerinin uygulanması için yürüttükleri mücadeleyi yansıtır. Marx, bu çağrılarda, egemen sınıfların kendi çıkarları için giriştikleri istilâ savaşlarının toplumsal nedenlerine ilişkin kendi öğretisinin en önemli önermelerine inandırıcı kanıtlar getirmiş ve bu savaşların aynı zamanda devrimci işçi sınıfı hareketini de bastırmayı amaçladığına işaret etmiştir. Özellikle Alman ve Fransız işçilerinin çıkarlarının birliğini vurgulamış ve onları her iki ülkenin egemen sınıflarının saldırgan politikasına karşı birleşmeye çağırmıştır.
Birinci çağrıda Marx, işçi egemenliğinin kurulmasının bütün savaşlara son vereceğine ve uluslar arasında barışın sağlanmasının, geleceğin komünist toplumunun büyük enternasyonalist ilkesi olacağına işaret etmiştir. – 227, 232.
[130] Plebisit, yığınların imparatorluk karşısındaki tutumlarını sözümona belirlemek amacıyla, Mayıs 1870’te Napoléon III tarafından yaptırıldı. Sorular öyle düzenlenmişti ki, kişinin bütün demokratik reformlara karşı çıkmaksızın İkinci İmparatorluğun politikasına karşı olduğunu ifade etmesi olanaksızdı. Enternasyonalin Fransa’daki kesimleri bu demagojik manevrayı teşhir ettiler ve üyelerine oylamaya katılmama talimatı verdiler. Plebisitin arifesinde, Paris Federasyonunun üyeleri Napoléon III’e karşı komplo hazırladıkları gerekçesiyle tutuklandılar. Bu gerekçe, hükümet tarafından Fransa’nın çeşitli kentlerindeki Enternasyonal üyeleri hakkında soruşturmalar açmak ve onları tedirgin etmek için kullanıldı. Paris Federasyonu üyelerinin 22 Haziran 1870’ten 1 Temmuza kadar süren yargılanmaları sırasında, komplo hazırlama iddiasının temelsizliği bütünüyle açığa çıktı; buna karşın, Enternasyonal üyelerinden bazıları salt Uluslararası İşçi Birliğinin üyeleri oldukları için hapis cezalarına çarptırıldılar. Fransa işçi sınıfı, verilen bu cezaları yığınsal bir biçimde protesto etti. – 227.
[131] Fransız-Alman savaşı 19 Temmuz 1870’te başladı. – 228.
[132] Le Réveil. Sol cumhuriyetçilerin organı (ilkin haftalık, sonra 1869 Mayısından başlayarak günlük). Paris’te 1868 Temmuzundan 1870 Ocağına kadar yayımlandı. Ekim 1870’te, ulusal savunma hükümetine karşı konum aldı. – 228.
[133] Le Marseillaise. Sol cumhuriyetçilerin organı; Ekim 1869’dan Eylül 1870’e değin Paris’te günlük olarak çıktı. Enternasyonalin çalışmaları ve işçi hareketi üzerine bilgiler yayımladı. – 229.
[134] On Aralık Derneği (koruyucusu Louis Bonaparte’ın, 10 Aralık 1848 günü cumhurbaşkanlığına seçilmesini anımsatmak için böyle adlandırılmıştır), 1849 yılında kurulan ve her şeyden önce toplumdaki yerini yitirmiş siyasal serüvenci militarist çevrelerin temsilcileri, vb. gibi öğelerden bileşik gizli bonapartçı dernek sözkonusu ediliyor. Kasım 1850’de biçimsel olarak dağıtıldıktan sonra da, dernek, etkinliğini sürdürdü: üyelerinden bazıları bonapartçı bir propaganda yürüttü ve 2 Aralık 1851 hükümet darbesine katıldı. Marx, Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i adlı yapıtında On Aralık Derneği üzerine ayrıntılı bir betimleme yapar.
Louis Napoléon Bonaparte’ın serüvenci planlarını desteklemek üzere, polisin elbirliği ile, 15 Temmuz 1870 günü şovence bir gösteri düzenlemişti. – 229.
[135] Almanya, 1806 Ağustosuna değin, 10. yüzyılda kurulmuş ve imparatorun yüce iktidarını tanıyan feodal prenslikler ile özgür kentlerden oluşan Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu’nun bir parçası idi. – 233.
[136] Brandebourg Seçici Prensliği, 1618 yılında, 16. yüzyılda tötonik ve Polonya krallığına bağımlı topraklar ile kurulmuş bulunan Prusya dükalığı (Doğu Prusya) ile birleşti. Prusya dükası olan Brandebourg Seçici Prensi, 1657’ye değin Polonya bağımlısı kaldı; o tarihte, Prusya yurtlukları üzerindeki egemenlik haklarının tanınmasını sağlamak için, Polonya’nın İsveç’e karşı savaştaki güçlüklerinden yararlandı. – 234.
[137] Burada, Avrupa devletlerinin Fransa’ya karşı kurdukları ilk koalisyonun bir üyesi olan Prusya’nın 5 Nisan 1795 günü Fransız Cumhuriyeti ile ayrı olarak imzaladığı Basle Antlaşmasına değiniliyor. – 234.
[138] Tilsit Antlaşması, napolyoncu Fransa ile, savaşı yitiren Fransız düşmanı dördüncü koalisyon üyeleri olan Rusya ve Prusya arasında, 7-9 Temmuz 1807’de imzalandı. Barış koşulları, topraklarının büyük bir bölümünün budandığını gören Prusya için son derece ağırdı. Rusya hiç bir toprak yitimine uğramıyor, ama Fransa’nın Avrupa’daki konumlarının güçlenmesini kabul etme ve İngiltere’nin kıta ablukasına katılma zorunda kalıyordu. Napoléon I tarafından dayatılan yağma barışı Alman halkı arasında büyük bir hoşnutsuzluğa yolaçtı ve napolyoncu egemenliğe karşı 1813’te başlayan kurtuluş hareketi için ortamı hazırladı. – 235.
[139] Tötonlar, cermanik kökenli eski halklar; adları bazan genel olarak Almanları adlandırmak için kullanılır. Marx burada bu sözcüğün Alman milliyetçileri tarafından kullanılmasına alaylı bir anıştırmada bulunuyor. – 236.
[140] Ekim 1865’te, Biarritz’deki bir görüşme sırasında, Bismarck, Napoléon III’ten, Prusya ile İtalya arasında bir ittifak ve Prusya ile Avusturya arasında da bir savaş için Fransa’nın onayını sağladı. Napoléon III, Prusya’nın bir bozguna uğraması durumunda, çatışmaya kendi yararına katılabilmeyi hesaplıyordu.
Fransa ile Prusya arasındaki 1870-1871 savaşının başında, Rusya Dışişleri Bakanı Gorçakov, Berlin’de Bismarck ile kendisi arasında yapılan görüşmeler sırasında, ülkesinin, savaş durumunda, Prusya karşısında iyi dilekli bir yansızlık izleyeceğini, ve Avusturya üzerinde diplomatik bir baskı uygulayacağını açıkladı; Prusya hükümeti de, kendi payına, Rusya’nın Doğu siyasetini engellemeyeceğine söz verdi. – 236.
[141] Marx, Napoléon egemenliğinin yıkılmasından sonra, Almanya’da gericiliğin kazandığı zafere anıştırmada bulunuyor. Napoléon I’e karşı, birçok Avrupa ülkesi halkları ile birlikte Alman halkının geniş katmanlarının katıldıkları kurtuluş savaşı sonuçlarından yararlananlar, Avrupa’nın, gerici soylulukça desteklenen mutlakiyetçi devlet başkanları oldular. Avrupa ülkelerinin yazgıları, başında Avusturya, Prusya ve Rusya bulunan Kutsal-İttifak üyesi hükümdarların ellerine verildi. Almanya’da feodal parçalanma varlığını sürdürdü, feodal mutlakiyetçi rejim güç kazandı, soyluluğun tüm ayrıcalıkları korundu, köylülerin sömürü ve bağımlılığı daha da pekişti. – 238.
[142] Marx, İngiliz işçilerinin, Fransız Cumhuriyetinin tanınması için 4 Eylül 1870’te ilân edilen hareketini gözönünde tutuyor. 5 Eylülden başlayarak, Londra, Birmingham, Newcastle ve başka bazı kentlerde, katılanların Fransız halkına karşı sempatilerini dışavurdukları, önergeler ve dilekçeler aracıyla İngiliz hükümetinin Fransız Cumhuriyetini hemen tanımasını istedikleri miting ve gösteriler düzenlendi. Enternasyonal Genel Konseyi, Fransa’da cumhuriyetin tanınması hareketinin örgütlenmesine doğrudan doğruya katıldı. – 239.
[143] Marx, burada, devrimci Fransa’ya karşı 1792’de savaş açmış olan feodal monarşiler koalisyonunun kurulmasında İngiltere’nin oynadığı etkin role ve Louis Bonaparte’ın 2 Aralık hükümet darbesi ile kurulmuş olan Fransa’daki bonapartçı rejimi ilk tanıyanın İngiliz oligarşisi olması durumuna değiniyor. – 239.
[144] Sanayici Kuzey ile köleci Güney arasındaki Amerikan İç Savaşı sırasında (1861-65) İngiliz burjuva basını Güneyden yana olmuş, yani köle sahipliği sistemini savunmuştur. – 240.
[145] Journal Officiel de la Republique Française. Paris Komününün 20 Mart-21 Mayıs 1871 tarihleri arasında çıkan resmi organı; bu gazete Fransız Cumhuriyetinin Paris’te 5 Eylül 1870’ten itibaren yayınlanmaya başlayan resmi organının adını değiştirmemiştir (Paris Komünü sırasında Versailles’daki Thiers hükümeti de aynı başlık altında bir gazete çıkarmıştır). 30 Mart tarihli sayısı Journal Officiel de la Commune de Paris adı ile çıkmıştır. Simon Guiod’un mektubu gazetenin 25 Nisan 1871 tarihli sayısında yayınlanmıştır. – 243.
[146] 28 Ocak 1871’de, Favre, ulusal savunma hükümeti adına, Paris’in ateşkesmesi ve teslimi konusunda Bismarck’la bir antlaşma imzaladı. Bu, Fransa’nın ulusal çıkarlarına ihanet demekti. Bu antlaşmayla Favre, Prusyalıların dayattıkları aşağılayıcı koşulları kabul ediyordu: 200 milyon franklık savaş tazminatının iki hafta içinde ödenmesi, Paris istihkâmlarının büyük bir kısmının teslimi ve Paris ordusunun sahra toplarının ve cephanesinin Prusyalılara bırakılması. – 243.
[147] Capitulards. 1870-71 kuşatması sırasında Paris’in teslim edilmesinden yana olanlara verilen horgörücü bir takma ad. Sonraları teslimiyetçiliği savunan herkese bu ad verilmiştir. – 243.
[148] L’Etentard. Bonapartçı eğilimli gazete; 1866-1868 arasında Paris’te yayımlandı. Gazetenin finansmanına kaynak hizmeti gören hileli işlemlerin açığa çıkması üzerine, kapandı. – 244.
[149] Fransa’da 1852 yılında anonim şirket olarak kurulmuş bulunan büyük banka, Société générale du Crédit Mobilier. Bu bankanın gelirlerinin başlıca kaynağını senetler üzerine spekülasyon oluşturuyordu. Crédit Mobilier, İkinci İmparatorluk yönetici çevreleri ile sıkı bir bağlılık içinde idi. Şirket, 1867’de iflâs etti ve 1871’de kesin olarak tasfiye edildi. Marx New York Daily Tribune gazetesinde yayımlanan birçok makalede Crédit Mobilier’nin içyüzünü ortaya koydu. – 244.
[150] L’Electeur Libre. Paris’te 1868-1871 arasında yayımlanan sağ cumhuriyetçilerin organı haftalık (sonra, Fransız-Alman savaşının başlaması üzerine günlük) gazete; 1870-1871’de, ulusal savunma hükümeti maliye bakanlığına bağlandı. – 244.
[151] 14 ve 15 Şubat 1831 günleri, Paris’te, dük de Berry’nin anısına yapılan dinsel bir törenin yolaçtığı lejitimist gösteriye karşı protesto olarak, kalabalık bir yığın Saint-Germain-l’Auxerrois kilisesi ile başpiskopos , Monsenyör Quélen’in sarayını yağma etti. Kilise ve Başpiskoposluğun yağma edilmesinde hazır bulunan Thiers, Ulusal Muhafızın yığına engel olmamasını öğütledi.
1832’de, o zaman içişleri bakanı olan Thiers’nin buyruğu üzerine, Fransa tahtında hak ileri süren lejitimist dük de Chambord’un annesi düşes de Berry tutuklandı ve gizli evliliğini kulaktan kulağa yaymak ve siyasal bakımdan onu böylece lekelemek ereği ile, alçaltıcı bir tıbbi muayeneden geçirildi. – 245.
[152] Marx, (o zaman içişleri bakanı olan) Thiers’nin, Paris halkının, 13-14 Nisan 1834 günleri, Temmuz monarşisine karşı, (gizli insan Hakları Derneği tarafından yönetilen) ayaklanmasının bastırılmasındaki aşağılık rolüne anıştırmada bulunuyor. Bu bastırmaya, Transnonain sokağındaki bir evde oturanları öldüren ordu tarafından gösterilen kandökücülük de eşlik etti.
Eylül yasaları. Fransız hükümeti tarafından Eylül 1835’te yayımlanan gerici yasalar. Bu yasalar sendika ve başka toplulukların kurulma haklarını kısıtlıyor ve basına karşı sert önlemler getiriyorlardı. Bu arada basın için mali teminat akçalarını artırılmasını, ve özel mülkiyet ile yürürlükteki rejime karşı her türlü karşıçıkış için de hapis ve ağır para cezalarını öngörüyorlardı. – 245.
[153] 1841 Ocağında, Thiers, milletvekilleri meclisine, Paris yöresinde bir pekiştirme kuşağının kurulması yolunda bir tasarı sundu. Devrimci demokratik çevreler, bu tasarıyı halk hareketlerini ezmeye yönelik bir hazırlık önlemi olarak gördüler. Thiers tasarısının, işçi mahalleleri yakınında son derece güçlü istihkâmlar kurulmasını öngördüğü belirtiliyordu. – 245.
[154] 1848 Ocağında, Napoli kralı Ferdinand II’nin (sonradan aynı yılın güzünde Messina’nın bombalanması nedeniyle “kral Bomba” adı takılan Ferdinand II’nin) birlikleri, İtalyan devletlerinde 1848-1849 burjuva devriminin başlama işareti hizmetini görecek olan halk ayaklanmasını bastırmak için Palermo’ya karşı topçu ateşi açmışlardı. – 246.
[155] Nisan 1849’da, Avusturya ve Napoli’nin müttefiği olan Fransa, Roma Cumhuriyetini ezmek ve orada papanın cismani iktidarını yeniden kurmak için, Roma Cumhuriyetine karşı bir müdahale örgütledi. Roma kuşatıldı ve Fransız topçusunun zorlu bir bombalanmasına uğradı; kahramanca bir dirence karşın, Roma Cumhuriyeti yıkıldı ve ölümsüz kent Fransız birlikleri tarafından işgal edildi. – 246.
[156] Düzen Partisi. Tutucu büyük burjuvazinin 1818’de kurulmuş bir partisi. Bu parti Fransız monarşistlerinin iki hizbinin koalisyonu halindeydi meşruiyetçilerin ve orleancıların; 1849’dan 2 Aralık 1851 hükümet darbesine kadar, bu parti, İkinci Cumhuriyetin yasama meclisinde önde gelen bir konuma sahip olmuştur. – 247, 287.
[157] 15 Temmuz 1840 günü, İngiltere, Rusya, Prusya, Avusturya ve Osmanlı imparatorluğu, Londra’da, Fransa’nın katılması olmaksızın, Fransa tarafından desteklenen Mısır hidivi Mehmet Ali’ye karşı Osmanlı sultanına yardım yapılması konusunda bir anlaşma imzaladılar. Fransa ile Avrupa devletleri arasında nerede ise bir savaş patlayacaktı, ama kral Louis-Philippe bir çatışmaya girmemeyi yeğ tuttu ve Mehmet Ali’yi desteklemekten vazgeçti. – 248.
[158] Thiers, Paris Komününü ezmek için, Bismarck’a başvurarak, Sedan ve Metz’de teslim olan Fransız savaş tutsaklarının, Versailles ordularını güçlendirmek için kullanılmasına izin vermesini istedi. – 248.
[159] La Chambre introuvable 1815-1816’da, Fransa’nın, aşırı-gericilerden bileşmiş milletvekilleri meclisi. – 250.
[160] “Tarımcılar” Meclisi. Kırsal seçim bölgelerinden seçilmiş taşralı toprak sahipleri, memurlar, rantiye ve tüccarlar gibi, çoğunlukla gerici kralcılardan oluşmuş 1871 Ulusal Meclisine verilen aşağılayıcı takma ad. – 250, 298.
[161] 10 Mart 1871 günü, Ulusal Meclis, 13 Ağustos ile 12 Kasım 1870 arasında imzalanmış alacakların ödenmesinin ertelenmesi üzerine bir yasa kabul etti (yedi aylık bir süre), 12 Kasımdan sonra imzalanan alacaklar için erteleme yoktu. Buna göre yasa, işçileri ve nüfusun varlıklı olmayan katmanlarını sert bir biçimde cezalandırıyordu ve büyük bir sayıdaki küçük sanayici ve tüccarın iflâs etmesine de yolaçtı. – 251.
[162] Décembriseurs. 2 Aralık 1851 hükümet darbesi ile bu darbe yönünde giden eylemlerin yandaşları. Vinoy, hükümet darbesine doğrudan doğruya katıldı ve illerden birinden cumhuriyetçi ayaklanma girişimlerini bastırmak için asker gönderdi. – 251.
[163] Gazetelere göre, Thiers ve öbür bakanlar, çıkarmaya karar verdikleri iç borçlanma (istikraz) üzerinden “komisyon” olarak 300 milyon franktan çok para alacaklardı. Thiers sonradan kendileri ile görüşmelere girişilen mali çevrelerin Paris’teki devrimin hızla bastırılmasını istediklerini kabul edecektir. Borçlanma yasası, 20 Haziran 1871 günü, Paris Komününün yıkılmasından sonra kabul edildi. – 251.
[164] Cayenne. Siyasal ve kamu hukuku sürgünlerinin gönderildikleri Fransız Guyanası’nda (Güney Amerika) bir kent. – 253.
[165] Le National. Paris’te 1830-1851 arasında yayımlanan, ılımlı burjuva cumhuriyetçilerinin organı günlük gazete. – 255.
[166] Paris’te Louis-Philippe’i deviren ve İkinci Cumhuriyeti başlatan 22-24 Şubat 1848 günlerindeki ayaklanma. – 255.
[167] 31 Ekim 1870 günü, Metz teslim şartlaşması, Bourges bozgunu ve Prusyalılar ile Thiers tarafından girişilmiş bulunan görüşmeler haber alınınca, ulusal savunma hükümetinin isteği üzerine, Paris işçileri ile Ulusal Muhafızın devrimci öğeleri ayaklandılar, Belediye Dairesini ele geçirdiler ve Blanqui tarafından yönetilen devrimci bir iktidar organı Halk Kurtuluş Komitesi kurdular. İşçilerin baskısı altında, ulusal savunma hükümeti işbaşından çekilme ve Komün seçimlerini 1 Kasımda yapma yolunda söz verme zorunda kaldı. Bununla birlikte, Paris güçlerinin örgütlenme eksikliğinden ve ayaklanmayı yöneten blankiciler ve küçük-burjuva jakoben demokratlar arasındaki ayrılıklardan yararlanan hükümet, Ulusal Muhafızın kendisine bağlı kalmış taburlarını eyleme soktu, Belediye Dairesini ele geçirdi ve iktidarını yeniden kurdu. – 255.
[168] Bretonlar. Bretagne’dan toplanan ve Trochu’nün Paris’teki devrimci hareketi bastırmak için jandarma gücü olarak kullandığı gezici muhafız.
Korsikalılar. İkinci İmparatorluk döneminde, jandarmaların çoğu Korsika’dan toplanmıştı. – 255.
[169] 22 Ocak 1871 günü, Blanqui’nin girişimi üzerine, Paris proletaryası ile Ulusal Muhafızın, ulusal savunma hükümetinin çekilmesini ve Komünün kurulmasını isteyen devrimci bir gösterisi oldu; bu gösteri, Belediye Dairesi önünde nöbet tutan Bretonların ateşi altında dağıtıldı. Hükümet, birçok göstericiyi tutuklattı, Paris’teki tüm kulüplerin kapatılmasını buyurdu, halk topluluklarını yasakladı ve birçok gazetenin yayınlanmasını durdurdu. Devrimci hareketi terör aracıyla bastıran hükümet, Paris’in teslimi hazırlıklarına girişti. – 256.
[170] Fransa’daki 1831 tarihli gösteri ve toplanma yasası, göstericilerin dağılmalarını sağlamak üzere üç kez uyarıda bulunulmasını, bunun bir sonuç vermemesi halinde yetkililerin zor kullanmalarını öngörüyordu. – 257.
[171] 31 Ekim olayları (not 159’a bakınız) sırasında ulusal savunma hükümeti üyeleri, Belediye Dairesinde tutuklu kaldılar. Flourens, onların, ayaklananlardan birinin önermiş bulunduğu gibi, kurşuna dizilmelerini engelledi. – 258.
[172] Rehineler üzerine buyrultu, Komün tarafından 5 Nisan 1871 günü kabul edildi. (Marx, buyrultu tarihi olarak, buyrultunun İngiliz basınında yayımlandığı günü veriyor.) Bu buyrultu uyarınca, Versailles ile gizli anlaşma durumunda olmakla suçlanan herkes, suçları tanıtlandığı takdirde, rehine sayılacaktı. Bu önlem aracıyla, Komün, Komüncülerin Versaylılar tarafından idam edilmesini önlemek istiyordu. – 259.
[173] The Times. Londra’da 1785’ten beri yayımlanan tutucu günlük gazete. – 259.
[174] Jirondenler. 1789 Devrimi sırasında oluşan büyük sanayi, ticaret ve toprak burjuvazisinin partisi; adını, bu partinin birçok yöneticisinin Yasama Meclisi ve Konvansiyon’da temsil ettikleri Gironde ilinden almıştır, Jirondenler, illerin özerklik ve federasyon haklarının savunulması örtüsü altında, jakobenlere ve onları destekleyen devrimci yığınlara karşı çıkıyorlardı. – 266.
[175] Kladderadatsch. Berlin’de 1848’den sonra yayımlanan, haftalık resimli güldürü dergisi. – 267.
[176] Punch. 1841’den sonra Londra’da yayımlanan liberal burjuva eğilimli İngiliz haftalık güldürü dergisi. – 267.
[177] Burda, Paris Komününün, bütün alacakların ödenmesinin üç yıl ertelenmesi ve bu alacaklardan doğan faizlerin kaldırılması konusundaki 16 Nisan 1871 günlü buyrultusu sözkonusu ediliyor. – 269.
[178] Marx, devrim yüzünden işlerdeki durgunluk sonucu iflâs etmiş bulunduğunu tanıtlayan borçlular için ödemelerin ertelenmesini öngören “dostça konkordatolar” üzerindeki bir yasa tasarısının 22 Ağustos 1848 günü, Kurucu Meclis tarafından geri çevrilmesini anıştırıyor. – 269.
[179] Frères ignorantins. Kendini yoksulların eğitimine adamak üzere 1680’de Reims’de kurulmuş bulunan dinsel bir tarikatın keşişleri tarafından alınan ad. Tarikat okullarında öğrenciler her şeyden önce dinsel bir eğitim ve çok belirsiz genel bilgiler alıyorlardı. Marx burda burjuva Fransa’da saklanan ilköğretimin düşük düzeyi ve papazca niteliğine anıştırmada bulunuyor. – 270.
[180] Union républicaine des départements. Fransa’nın çeşitli bölgelerinden çıkan, ama Paris’te oturan küçük-burjuva katmanlar temsilcilerinden bileşik siyasal örgüt; bu örgüt Komüne yandaştı, Versailles hükümetine ve kralcı ulusal meclise karşı mücadeleye, Paris Komününü bütün illerde desteklemeye çağırıyordu. – 270.
[181] Marx, Charles X hükümeti tarafından toprakları devrim sırasında zoralımına uğramış bulunan eski göçmenlerin zararlarının ödenmesi üzerine, 27 Nisan 1825 günü kabul edilmiş olan gerici bir yasayı anıştırıyor. – 270.
[182] Napoléon I’in zaferlerini anmak için Paris’teki Vendôme alanı üzerine 1806-1810 yılları arasında dikilen sütun. 16 Mayıs 1871 günü, Vendôme sütunu, Paris Komününün buyrultusu üzerine yerlebir edildi. – 272.
[183] Picpus manastırında yapılan aramalar sonucu, uzun yıllar boyunca hücrelerinde hapsedilmiş kadınlar bulundu. Aynı zamanda işkence aletleri de bulundu. Saint-Laurent kilisesi yanında bulunan gizli bir mezarlık, cinayetler işlendiğinin kanıtı oldu. Bu olgular, 5 Mayıs 1871 günlü Mot d’ordre gazetesinde ve Dinsel Toplulukların Cinayetleri broşüründe açıklandılar. – 274.
[184] Wilhelmshöhe’deki savaş tutsaklarının başlıca uğraşları, içmek üzere sigara yapmaktı. – 274.
[185] Absentees. Toprak kahyalarının yönetimine bırakılmış, ya da, ezici koşullarla küçük çiftlik kiracılarına parça parça yeniden kiralayan spekülatör aracılara kiralanmış bulunan topraklarından uzakta yaşama alışkanlığını edinmiş büyük toprak sahipleri. – 275.
[186] 20 Haziran 1789 günü, Louis XVI hükümetinin, kendini Ulusal Meclis ilân etmiş bulunan Etats généraux’yu dağıtma yolundaki bir girişimine yanıt olarak, Versailles’daki Jeu de Paume salonunda toplanmış olan Tiers état (burjuvazi) milletvekilleri, Fransa’ya bir anayasa vermeden dağılmama andını içtiler. Jeu de Paume salonu andı, 1789 devrimine başlangıç hizmeti gören olaylardan biri oldu. – 275.
[187] Francs-fileurs. Kuşatma sırasinda kentten kaçmış bulunan Paris burjuvalarına takılan alaylı ad. Francs-tireurs (başıbozuk savaşı) ile sözcük oyunu. – 276.
[188] Coblenz. 1789 devrimi sırasında, kralcı soyluluğun bir göç merkezi olan, ve devrimci Fransa’ya karşı müdahalenin hazırlandığı Almanya kenti; kent, feodal mutlakiyetçi devletler tarafından desteklenen ve başında Louis XVI’nın eski bakanı, aşırı gerici dük de Calonne’un bulunduğu bir göçmenler hükümetinin merkezi oldu. – 276.
[189] Chouan. Komüncüler tarafından, Versailles ordusuna Bretagne’dan katılan bir birliğe, 1789 devrimi sırasında bu bölgenin başkaldıran karşı-devrimcileri ile andırışma yolu ile verilmiş bulunan takma ad. – 277.
[190] Paris’te, Paris Komününün kurulmasına yolaçan 18 Mart proleter devriminin etkisi altında, Lyon, Marsilya ve Fransa’nın bazı başka kentlerinde, devrimci eylemler oldu. 22 Mart günü Lyon ulusal muhafızları ve emekçileri, Belediye Dairesini ele geçirdiler. 26 Mart günü, Paris’ten bir delegasyonun gelmesinden sonra, Lyon’da Komün ilân edildi ve Komün seçimlerini hazırlamak için geçici bir komisyon kuruldu; elinde halk yığınlarından ve Ulusal Muhafızdan kopmuş, küçük askeri güçlerden başka bir şey bulunmayan Komün, yetkilerinden vazgeçti. Lyon’da 30 Nisan günü emekçiler tarafından girişilen yeni bir eylem, askerler ve polis tarafından bastırıldı.
Marsilya’da, ayaklanan halk Belediye Sarayını ele geçirdi ve valiyi tutukladı. Bir il komisyonu kuruldu ve 5 Nisan günü, Komün seçimlerinin yapılması kararlaştırıldı, ama 4 Nisan günü kenti bombalayan hükümet birlikleri tarafından ayaklanma bastırıldı. – 278.
[191] Dufaure tarafından Ulusal Meclise sunulan bir yasa, askeri mahkemelerin yargılama yöntemini, 1867 askeri yasaya göre daha da kısaltıyordu. Yasa, ordu komutanlığı ve savaş bakanının, daha önce soruşturma yapılmaksızın, zorunlu gördükleri alma hakkını doğruluyordu; duruşma (yargıtay yargılaması dahil) kapalı olacak, karar kırksekiz saat içinde verilip uygulanacaktı. – 279.
[192] İngiltere ile Fransa arasında 23 Ocak 1860 günü imzalanmış bulunan ticaret antlaşması. Fransa gümrük alanında koruyuculuktan vazgeçiyor ve gümrük vergileri yerine emtia fiyatlarının %30’unu geçmeyecek olan vergiler koyuyordu. Bu antlaşma, İngiliz mallarının üşüşmesi sonucu, iç pazar üzerindeki rekabeti yoğunlaştırdı, ve bu da Fransız sanayicilerinin hoşuna gitmedi. – 281.
[193] Eski Roma’nın, MÖ 1. yüzyılda Roma Cumhuriyeti bunalımının çeşitli aşamalarında yaşadığı kanlı terör ve baskılar sözkonusu ediliyor.
Sylla diktatörlüğü (MÖ 82-79).
Sırası ile Pompée, Sezar ve Crassus, sonra da Octave, Antoine ve Lépide tarafından kurulmuş bulunan birinci ve ikinci Triumviralar (MÖ 60-53 ve 43-36). – 283.
[194] Journal de Paris. 1867’den sonra yayımlanan, orleancı eğilimde haftalık bir gazete. – 283.
[195] 1814 Ağustosunda, İngiltere ile Birleşik Devletler arasındaki savaş, sırasında, İngiliz birlikleri, Washington’u işgal ettikten sonra, Capitol’ü (Kongre), Beyaz Sarayı ve başkentin öteki kamu yapılarını ateşe verdiler.
1860 Ekiminde, İngiltere ile Fransa’nın Çin’e karşı sömürgeci fetih savaşı sırasında, İngiliz-Fransız birlikleri, Çin sanatının çok zengin başyapıt koleksiyonu olan Pekin yakınlarındaki Yazlık Sarayı ateşe verdiler. – 285.
[196] 1812 güzünde, Moskova halkı, düşman askerlerinin rahat kışlık mahalleleri almasını ve yiyecek stoklarına el koymasını engellemek için, Napoléon ordusu tarafından işgal edilmiş bulunan kentin büyük bir bölümünü yakmıştı. – 286.
[197] Roma’da pretorienler (ya da muhafız erleri), bir ordu başkomutanı ya da imparatorun kişiliğini korumakla görevli kimseler idiler; Roma imparatorluğu’nda pretorienler yasa-dışı hükümet değişikliklerine sürekli olarak katılmış ve çoğu kez kendi adamlarını tahta çıkarmışlardır. Bundan ötürü, “pretorien” sözcüğü, paralı asker anlayışını, askercil kliklerin zulüm ve kural-dışı yönetimini anlatmak için kullanılır. – 287.
[198] Marx, Prusya Meclisine, Fransız Meclisi ile benzeterek, “Chambre introuvable” (bkz: not 159) adını veriyor. Ocak-Şubat 1849’da seçilmiş bulunan meclis, soylu, ayrıcalıklı bir “senyörler meclisi” ile, sadece “bağımsız Prusyalılar” tarafından seçilen ikinci bir meclisten bileşiyor, bu da ona bir sağ çoğunluk sağlıyordu. İkinci meclise seçilmiş bulunan Bismarck oradaki aşırı-sağ topluluk liderlerinden biri idi. – 287.
[199] The Daily News. 1846-1930 arasında Londra’da yayımlanan sanayici burjuvazinin organı, İngiliz liberal gazetesi. – 291.
[200] Le temps. 1861-1943 arasında Paris’te yayımlanan büyük burjuvazinin organı, tutucu günlük gazete. – 291.
[201] The Evening Standard, Standard gazetesinin akşam baskısı; 1857-1905 arasında Londra’da yayımlandı. – 291.
[202] Enternasyonal Genel Konseyinin Jules Favre’in 6 Haziran 1871 günlü genelgesi konusunda Marx ve Engels tarafından hazırlanan bildirgesi, Fransa’da İç Savaş’ın ikinci ve üçüncü baskıları ile 1871, 1876 ve 1891 Almanca baskılarda yer aldı. Bildirge bazı gazetelerde ayrıca yayımlandı. – 291.
