Nikolay Gavriloviç Çernişevski’nin ölümünün 121. yılı. Marks’ın dikkatlice takip ettiği, Lenin’in “militan bir demokrat” olarak tanımladığı Rus edebiyatının en önde gelen yazarları arasında bulunan ve Narodniklerin önderlerinden Nikolay Gavriloviç Çernişevski 17 Ekim 1889’da hayatını kaybetti.
Çernişevki’nin özellikle Nasıl Yapmalı? isimli iki ciltlik eseri, Çarlık Rusya’sı ile Sosyalist Sovyetler arasındaki geçiş dönemini ve insan tipini ortaya koyması ve bir çığır açması bakımından dönemin politik dehalarının bile eleştirisini ve dikkatini çekti. “Nasıl Yapmalı?”, sadece ortaya çıktığı çağı değil, bugün bile okuyanı etkileyecek kadar geniş zaman dilini yakalaması bakımından da önemli bir edebiyat eseridir ve hala o canlılığını koruyor. Özellikle Rahmetov karakterinde simgesini bulan yeni tipteki insan, Çarlık Rusyası’nın çürüyen tüm yanlarıyla yüzleşir, eleştirir ve mahkum eder, fakat bununla da yetinmeyen özgür insanın temellerinin atılmasına hücum eden insan tipini şekillendirir.
Çarın azılı düşmanı Çernişevski
Çernişevski, 1828 yılında Saratov’da doğdu. Bir rahip ailesinden olan Çernişevski, ilk eğitimini Saratov papaz okulunda gördü. 1846 yılında St. Petersburg Üniversitesi’ne girdi. Üniversite yıllarında, Avrupa’daki 1848 devrimlerinden sonra güçlenen Rus muhalif hareketi Çernişevski’yi kendisine çekti.
Üniversite Çernişevski’nin kişisel gelişiminde önemli bir dönemi oluşturdu. Özellikle devrimci-materyalist dünya görüşünü bu dönemde kazanmış, toplumsal politik düşüncelerini bu yıllarda şekillendirmiştir. 1854 yılında ilişki kurduğu Çağdaş dergisi, yazılarıyla devrimci-demokrat düşüncenin ve mücadelesinin merkezinde yerini aldı. Dergi, devrimci güçlerin büyük bölümünü çevresinde topladı.
Çara karşı ayaklanma çağrısı
1861’de yazdığı “Köylülerin Efendiliği” adlı bir bildiriyle köylüleri Çarlığa karşı ayaklanmaya çağırdı. Bu yıllarda birçok makalesi Çarlık tarafından yasaklandı. 1859’da Herzen ile birlikte Rusya’daki devrimci güçlere bir eylem planı hazırlamak amacıyla Londra’ya gitti. Toprak sahiplerinin ve liberallerin, kendilerine uzlaşmaz eleştiriler yönelten Çernişevski’ye karşı nefretleri günden güne büyüyordu. Çernişevski’nin kalemi bizzat çar tarafından kırıldı. 1862’de yakalanarak Petropavlovsk Kalesi’ne kapatıldı.
Bir sürgünlük eseri
1864’te, Çernişevski’nin halkın önünde pişmanlık belirtmesi için, Mitninskiy Alanı’nda Çar tarafından büyük bir tören düzenlendi. Çernişevski, otokrasinin beklediğinin aksine düşüncelerini savundu, pişmanlık belirtmeyi reddetti. Bunun üzerine Çarlık onu vatandaşlıktan çıkartıp, Sibirya’da 20 yıl kürek cezasına mahkum etti. Belki de Çernişevski’yi bugünkü ününe kavuşturan “Nasıl Yapmalı” eserinin yazılış koşulları da başlamış oldu. Eser sürgün yıllarında dört ay gibi kısa bir sürede ve son derece zor koşullar altında, üstelik ağır sansür nedeniyle şifreli olarak yazıldı. Roman, basıldıktan sonra Rus toplum hayatı ve devrimci hareket üzerinde derin bir etki yarattı. Zindandan çıktıktan sonra 1889’da doğduğu kent Saratov’a yerleşti. Çok geçmeden orada beyin kanamasından yaşamını yitirdi.
Lenin: Militan demokrattı
Karl Marx, Çernişevski’yi, “burjuva iktisadının iflasını ustaca ortaya koyan büyük Rus araştırmacısı ve eleştirmeni” olarak tanımlar. İşçi sınıfının büyük önderi Lenin, Çernişevski’ye hayranlığını gizlemez: “Herzen’den sonra Narodnik görüşleri geliştiren Çernişevski, Herzen’le karşılaştırıldığında büyük bir sıçrama yapmıştır. Çernişevski çok daha tutarlı ve militan bir demokrattı, onun yazıları sınıf mücadelesi ruhunu esinlendirir. O, liberalizmin ikiyüzlülüğünü teşhir etme yolunu kararlılıkla izlemiştir. Ütopik sosyalist görüşlerine rağmen, O, kapitalizmin dikkat çekici biçimde derin bir eleştirmeniydi.”
“Nasıl Yapmalı?”, ne yapmalı?
Açık bir propaganda dili ile yazılan Nasıl Yapmalı, birçok edebiyatçı, eleştirmen ve devrimci tarafından övülerek ya da rezil edilerek tartışılmıştır. Dostoyevski, kitaba yanıt olarak “Yeraltından Notlar” adlı romanı; Tolstoy da “Aşılanmış Aile” adlı komedisini yazmıştır. Kropotkin’e göre, bu kitap dönemin Rus gençliği için bir tür siyasal program niteliğine bürünmüştür. Lenin ise kendine rehber edindiği bu kitabı, Menşeviklerin alaycı eleştirilerine karşı hep savunmuş ve eser için şöyle demiştir: “Öyle bir-iki atımlık değil, insana yasam boyu yetecek bir baruttur bu kitap.”
Buzkıran: Yeni insan Rahmetov
Romanın konusu, yeni insanlardır. Yeni insanlar romanda dört karakterde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar Vera, Lopuhov, Kirsanov ve en önemlisi Rahmetov’dur. Rahmetov’un önemli olmasının sebebi, yazarın konunun gidişatına göre hiç gerekli olmamasına rağmen, bu karakteri romana sokmuş olmasıdır. Asıl amaç bu yeni insanlar dediğimiz topluluğun en sivrilenini, en kesin ilkelisini yani önderini, Çernişevski’nin bize tanıtmak istemesidir. Bu yeni insanların karakterleri birbirinden çok farklı olmasına rağmen, özde hepsi aynı insanlardır. Bu insanların ortak özellikleri alçak gönüllü olmaları, bilinçlerinin berrak olması, sağlam iradeli-ölçülü olmaları ve kendilerini karşılarındakinin yerine koyabilme anlayışına sahip olmalarıdır. Romanda yeni insanlar anlatıldığı gibi eski düzenin insanları ve onların yeni insanlarla ilişkileri de anlatılmaktadır.
********
Nikolay Gavriloviç Çernişevski Biyografisi
Nikolay Gavriloviç Çernişevski (Rusça: Николай Гаврилович Чернышевский; soyadı zaman zaman Çerniçevski olarak da geçmiştir) (12 Temmuz 1828 – 17 Ekim 1889) Rus devrimci demokrat, materyalist filozof, eleştirmen ve sosyalist. Bazıları tarafından bir ütopyacı (ütopist) sosyalist olarak değerlendirilmiştir. 1860’larda devrimci demokratik hareketin önderi konumundaydı. Lenin, Emma Goldman gibi önemli isimleri etkilemiştir.
Yoksul bir papazın oğlu olarak Saratov’da 1828’de doğdu. 1846’ya kadar burada kaldı. 1850’de St. Petersburg Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra, Saratov’da bir lisede (jimnazyum) öğretmenlik yapmıştır. 1853’ten 1862’ye kadar St. Petersburg’da yaşamış, Sovremennik`te (Çağdaş) baş editör olmuştur. 1862’de tutuklanmış ve hapsedilmiştir. Hapiste olduğu sırada Nasıl Yapmalı? isimli ünlü romanını yazmıştır. Daha sonra birçok Rus devrimcisine ilham kaynağı olacak roman, barındırdığı düşünceler açısından Owen, Fourier ve Godwin gibi isimlerin etkilerini taşır denilebilir.
1862 yılında ‘sivil idam’ (alay(cı) idam) hükmü verilmiştir, ardından cezai kölelik ve daha sonra Sibirya’ya sürgün. 17 Ekim 1889’da, 61 yaşındayken ölmüştür.
Çerniçevski Rus popülizmi, Narodizm`in kurucusudur. Kamuoyunu otokrasinin bir devrim ile devrilmesi ve sosyalist bir toplumun yaratılması için çalışmaya davet etmiştir. Düşüncesi eski köylü komününü temel alan bir sosyalizm yaratmaktı. Herzen, Belinsky ve Feuerbach fikirlerini büyük ölçüde etkilemiştir. Felsefi anlamda bir maddeci (materyalist) idi.
Karl Marx, Çernişevski’yi, “burjuva iktisadının iflasını ustaca ortaya koyan büyük Rus araştırmacısı ve eleştirmeni” olarak tanımlar. Ancak Çernişevski bir marksist değildi, daha doğrusu marksist yazından habersizdi.
Çernişevski’ye büyük hayranlık duyan Lenin ise onun Rusya’daki devrimci düşünce ve haraketin gelişimindeki rolünü şöyle açıklar; “… Herzen’den sonra Narodnik görüşleri geliştiren Çernişevski, Herzen’le karşılaştırıldığında büyük bir sıçrama yapmıştır. Çernişevski çok daha tutarlı ve militan bir demokrattı, onun yazıları sınıf mücadelesi ruhunu esinlendirir. O, liberalizmin ikiyüzlülüğünü teşhir etme yolunu kararlılıkla izlemiştir… Ütopik sosyalist görüşlerine rağmen, O, kapitalizmin dikkat çekici biçimde derin bir eleştirmeniydi.” (Rusya’da İşçi Basınının Tarihinden)
Eserleri
* Nasıl Yapmalı? (Rusça: Что делать?)
* Prolog (Rusça: Пролог)
